Ebedi dönüş mitosu
Yüklə 3,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| hapax
, ephapax, semel) öldü; bu tekrar edilebilecek, birden fazla sefer yeniden üretilecek, (pollakis) bir olay değildir. Dolayısıyla tarihin gelişi biricikbîr"olgu, tek başına bir olgu tarafından belirlenmekte ve yönlendirilmektedir. Dolayı sıyla, tüm insanlığın yazgısı ve onunla birlikte her birimizin bireysel yazgısı tarihin ve hayatın zamanı olan somut ve yeri değiştirilemez bir zaman içinde benzer bir şekilde bir kerelik tir."İkinci Yüzyılda Lyonlu St. Irennaeus tarafından anahat- ları oluşturulmuş olan bu çizgisel zaman ve tarih anlayışı St. Basil, St. Gregory tarafından benimsenecek ve St. Augistinus tarafından geliştirilecektir. Ancak ortodoks Babaların tepkisine karşın döngüler ve in san yazgısıyla tarihsel olaylar üzerindeki yıldızsal etkiler teorisi, İskenderiyeli Clement, Minucius Felix, Arnobius ve Theodoret gibi Babalar ve kilise yazarları tarafından, kısmen de olsa, kabul edilmiştir. Bu iki temel zaman ve tarih anlayışı arasındaki çatışm a onyedinci yüzyıla kadar sürmüştür. Pierre Duhem ile Lynn Thorndike tarafından ya pılan ve Pitirim Sorokin tarafından özetlenip tamamlanan harika analizin hesaba katılmaması im kansızdır.2 Okura şunu hatırlatmalıyız ki Orta Çağ’ın doruğunda döngüsel ve 137 yıldızsal teoriler tarih bilgisel ve eskatolojik spekülasyona egemen olmaya başladı. Daha onikinci yüzyılda yaygınlaşan bu teoriler3 bir sonraki yüzyılda, özellikle Arab yazarlardan yapılan çevirilerin ortaya çıkmasından sonra sistematik ola rak geliştirilmişlerdir. Kozmik ve coğrafi etkenlerle bunlara bağlı dönemsellikler arasında (Ptolemy'nin daha ikinci yüz yılda Tetrabiblos ’da işaret ettiği doğrultuda) korelasyonlar kurulmaya çalışılmıştır. Bir Albertus Magnus, bir St. Thomas, bir Roger Bacon, bir Dante ( Convivio , II, Böl. 14) ve daha bir çokları dünya tarihindeki devreler ve dönem selliklerin yıldızların etkisine bağlı olduğuna inanmaktadırlar, bu etki ister Tanrı'nın iradesine itaat etsin ve onun tarih içindeki aracı olsun isterse -giderek, kabul eden bir hipoteze göre- koz- mosda içkin bir güç olarak görülsün.^K ısacası, Sorokin'iri formülünü kullanacak olursak, olayları periyodik geri dönü şünü açıklayan devresel teori ile desteklenmiş eskatolojik an layış (iki esas uğrağıyla: yaratılış ve dünyanın sonu) Orta Çağ'a egemen olmuştur. Bu ikili dogma onyedinci yüzyıla dek spekülasyona hükmetmiştir, ne var ki aynı sırada tarihin çizgisel ilerlem esine ilişkin bir teori de belirmeye başla mıştır. Orta Çağ'da bu teorinin tohumları Albertus Magnus ve St. Thomas’ın yazılarında görülebilir, ama en tutarlı biçimde, St. Augistinus’dan beri Hıristiyanlığın bu alanda yaptığı en önemli katkı olan muhteşem bir tarih eskatolojisinin ayrıl maz bir parçası olarak ortaya çıkışı Florisli Joachim 'in Etemal Gospel'i ile olmuştur^ Florisli Joachim dünya tarihini sırasıyla Teslis'in farklı bir kişiliğinin, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh'un esinlediği ve egemen olduğu üç büyük çağa ayır maktadır. Bu Calabrialı keşişe göre bu çağların her biri ta rihte tanrının yeni bir boyutunu göstermekte ve bu şekilde in sanlığın kendisini adım adım ilerleyerek, sonunda, Kutsal Ruh'un esinlediği son evrede - mutlak tinsel özgürlüğe varana dek mükemmelleştirmesini sağlamaktadır.6 Ama, dediğimiz gibi, giderek daha çok kabul gören eğilim döngüsel teorinin içkinleştirilmesidir. Hacimli astroloji ince- 138 lemelerinin yanı sıra bilimsel astronomiyle ilgili düşün celerde de ortaya çıkmaya başlamıştır. Öyle ki, Tycho Brahe, Kepler, Cardano, Giordano Bruno veya Campanella'nın teo rilerinde bir Francis Bacon ya da bir Pascal tarafından savu nulan yeni çizgisel ilerleme anlayışının yanında döngüsel ide oloji hala varlığını sürdürmektedir. Onyedinci yüzyıldan iti baren çizgiseleilik ve ilerlemeci tarih anlayışı iderek daha belirginleşir ve sonsuz bir ilerleme inancını, Leibniz tarafın dan savunulan, "aydınlanma” çağma egemen olan ve ondoku- zuncu yüzyılda evrimci teorilerin zaferiyle popülerleşen in ancı başlatırlar. Bu tarihsel çizgiselciliğe karşı yeni tepkile rin ortaya çıkması ve döngüler teorisine olan ilginin can lanması için bu yüzyıla kadar beklememiz gerekecektir;7 on dan sonra politik ekonomide devre, dalgalarına, periyodik gidiş geliş kavramlarının yeniden itibar kazanmasına, felse- . fede ebedi dönüş mitosunun Nietzsche tarafından canlandı rılmasına, felsefesinde bir Spengler veya bir Toynbee’nin dönemsellik sorunuyla ilgilenmelerine tanık oluruz.8 Döngüsel anlayışların yeniden itibar kazanmasıyla ilgili olarak, Sorokin'in doğru gözlemlediği gibi9 evrenin ölümüne ilişkin şimdiki teoriler bir bakıma Grek-Doğu spekülasyonu veya Hint düşüncesindeki Yuga devresindeki (bkz. yuk arıdaki sayfalar) Yeni Yıl’da benzer bir yeni evrenin ya ratılış hipotezini dışlamamaktadır. Temelde denilebilir ki arkaik ebedi tekerrür mitosunun anlamı ancak modern çağların döngüsel teorilerinde tam vargılarına erişmektedir. Zira Orta Çağ'ın döngüsel teorileri olaylara kozmosun ritmi ve yıldızların yazgısallığı içinde bir anlam vererek dönemselliklerini haklılaştırmayla sınırlamışlardır kendil- , erini. Bunu yaparak tarih olaylarının döngüsel tekrarını, bu . tekrarın ad infinitum sürmekte olduğunu düşünmeseler bile, örtülü olarak onaylamışlardır. Dahası da var: tarihsel olay lar devrelere ve yıldızların durumlarına bağımlı oldukların dan anlaşılabilir, hatta öngörülebilir olmuştu, çünkü böylece bir aşkın model elde ediyorlardı; savaşlar, kıtlıklar ve çağ 139 daş tarihin doğurduğu ıstıraplar ilahi iradenin tümüyle dı şında olmayan göksel normlar ve yıldızlar tarafından belirle nen bir arketipin tekrarıydılar. Antikitenin sonlarında ebedi dönüş mitosunun bu yeni ifadeleri her şeyden önce entelektüel seçkinler arasında ilgi görüyor ve özellikle tarihin baskısın dan doğrudan muzdarip olanları avutuyordu. Köylü kitleleri m odem çağlarda olduğu gibi antik çağda da döngüsel ye yıldızsal biçimlere fazla ilgi duymadılar; onlar arketipler ve tekerrür kavramında,, kozmos ve yıldızlar düzleminden çok mitsel-tarihsel düzlemde "yaşadıkları" kavramda destek ve teselli buluyorlardı (yani yukarıda tasvir ettiğimiz diyalek- - tiğe uygun olarak tarihsel kişilikleri örnek kahramanlara, tarihsel olayın mitsel kategorilere, vb. dönüştürerek). 140 |