Ebedi yol islam kohne indd

140

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

xüsusnda (hökmləri tətbiq edərkən) cinayətkarla ra mər həmətiniz 

gəlməsin” buyurulması bunun açıq bir dəlili dir. 

(Nur, 2)

İslam, namaz, oruc, zəkat  kimi ibadətlərdə belə mötə dil 

dav ranmağı əmr edir. Bu səbəbdən bezginlik verəcək dərə cə də 

ifrat ibadət həyatını doğru qəbul etmir”.

105

 Eyni şəkildə Al lah-Tə-

ala infaq (sədəqə) xüsusunda mötədil olmağı əmr edərək be lə bu-

yu rur:

“Nə əldən çox bərk ol, nə də əlini tamamilə açıb israfçı lıq et. 

Yoxsa həm qınanarsan, həm də peşman olarsan!” 

(əl-İsra, 29)

“Onlar  (mallarını)  xərclədikdə  nə israfçılıq, nə  də  xəsis lik 

edər, bu ikisinin arasında orta bir yol tutarlar”.

Abdullah bin Amr (r.a.) belə rəvayət edir: Mən:

“Allaha and olsun ki, yaşadığım müddətcə gündüzləri müt ləq 

oruc tutb, gecələri də ibadətlə oyaq keçirəcəyəm” deyə qərar ver-

miş  dim. Bu sözüm Peyğəmbərə (s.ə.s) xəbər verildi. Bun eşi dən 

Allah Rəsulu (s.ə.s) mənə:

“Bunları deyən sənsənmi?” deyə soruşdu. Mən də Ona:

“Anam atam sənə fəda olsun ya Rəsulallah! Bəli, mən be lə de-

mi şəm”, dedim. Peyğəmbərimiz belə buyurdu:

“Sən buna güc çatdıra bilməzsən. Həm oruc tut, həm if tar et, 

həm yuxunu al, həm də ibadət et! Şübhəsiz ki, sənin üzərin  də bə də-

ninin də haqqı vardır, gözlərinin haqqı vardır, xanımının haq qı var-

dır, qonaqlarının haqqı vardır. Övladlarının da sənin üəzrində haq qı 

var dır. Hər aydan üç gün oruc tut; çünki hər yaxşılığa on misli əcir 

və savab vardır. Bu isə bütün zamanı oruc ilə keçirmək kimi dir”. 

(Bax. Buxari, saum, 55, 56, 57, Təhəccüd 7, Ənbiya 37, Nigah 89; Müslim, Siyam 

181-193)

Ən mühüm olan şey, insanın acizliyini idrak edib niyyəti ni sə mi mi 

tutması və ixlas ilə hərəkət etməsidir. Rəsulullah (s.ə.s) bir gün:

“Orta yolu tutun, dosdoğru olun. Bilin ki, heç biriniz əmə li sa yə-

sin də qurtuluşa çatmaz”, buyurmuşdur. Yanındakılar:

“Siz də qurtula bilməzsiniz, Ya Rəsulallah?” deyə heyrət lə so-

ruş dular. Rəsulullah (s.ə.s) da:

105 

Bax. Buxari, Saum, 55, 57, Təhəccüd 7, Enbiya, 37, Nikah, 1, 89; Müslim, 

Sıyam 181-193; Əbu Davud, Saum, 55/2428.

---

141

N

o

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

“Bəli, mən də xilas ola bilmərəm!... ancaq Allah-Təala rəh mət və 

kərəmi ilə bağışlasa onda qurtula bilərəm”, cavabını ver di. 

(Müslim, 

Münafiqun 76, 78; Buxari, Riqaq 18, Mərda 19)

Bu mənada müsəlmanlar heç bir mövzuda ifrata varmadan or ta 

yol ilə getməyi bacarmalıdırlar. Bu səbəblə Allah-Təala “Muham məd 

Üm məti” üçün belə buyurmuşdur:

“(Ey müsəlmanlar!) Beləliklə də, sizi (ədalətli və seçil miş) bir 

ümmət etdik ki, insanların  əməllərinə  (qiyamətdə)  şa hid ola sı-

nız..,” 

(əl-Bəqərə, 143)

6. Haqq və Ədalət Dinidir

Allah-Təala mütləq ədalət sahibidir. Zülm əsla ona isnad ed ilə 

bilməz. Onun gözəl adlarından (əsmaül-hüsna) birisi də, əda lət sa-

hibi və ədalətin məhz özü mənalarına gələn əl-Adl adıdır.

106

 Bu sə-

bəb lə bəndələrində tam bir ədalət və haqpərəstlik tələb edir. Al lah-

Təalanın bu arzusu, ən son göndərdiyi din olan İslamın hökmlərin də 

açıq bir şəkildə görünür. Qurani-Kərimdə belə buyurulur:

“Allah sizə  əmanətləri öz sahiblərinə qaytarmanızı  və in-

san  lar arasında hökm etdiyiniz zaman ədalətlə hökm etməni  zi 

əmr edir. 

(ən-Nisa, 58)

İslam, insanın özü və qohumlarının əleyhinə olsa belə ədalə tlə 

ilə hökm verməyini əmr edir. Ayeyi-kərimədə belə buyurulur:

“Ey iman gətirənlər!  (Şahidliyiniz) sizin özünüzün, ata-

ana nızın, yaxın qohumlarınızın  əleyhinə olsa belə,  əda lət dən 

möhkəm yapışan Allah şahidi olun! (Əleyhinə şahid lik edə cə yiniz 

şəxs) istər dövl

ətli, istər kasıb olsun, hər halda Al lah on ların hər 

ikisinə (sizdən) daha yaxındır. Nəfsinizin istəyi nə uyub haqdan 

üz çevirməyin! Əgər dilinizi əyib büzsəniz və ya (doğ ru şəhadət 

verməkdən, yaxud ümumən şahidlikdən) bo yun qaçırsanız, (bilin 

ki) Allah etdiyiniz işlərdən xəbərdar dır”. 

(ən-Nisa, 135)

Buradan da məlum olduğuna görə, insanın üzərinə dü şən və-

zifə “Kiminsə tərəfini tutmaq” deyil, ona necə əmr edilibsə, o şə kil-

də ədalətə riayət etməkdir. Çünki Allah-Təala bəndələri üçün nə yin 

faydalı və nəyin zərərli olduğunu daha yaxşı bilir və onlara hər kəs-

dən daha yaxın bir mövqedədir.

106 

Tirmizi, Dəavat, 82/3507.

İslamin Başlıca Xüsusiyyətləri

---

142

Əbədi Yol Xəritəsi İSLAM

N

t

İP

Ə

KYOLU N

ƏŞ

R

İYY

AT

I

İslamın gətirdiyi bu ədalət anlayışı ilə cinayətin şəxsili  yi qa nu-

nu cəmiyyətdə yerləşdirilmiş, beləcə cinayətkarı sırf qəbi lə qo hum-

baz lığı ilə müdafiə etmək, bir nəfərin etdiyi yanlış bir əmələ görə 

iki qə bilənin bir-biri ilə müharibə etməsi və uzun illər davam edən 

qan da vaları sona çatdırıldı. Bundan başqa  İslam, günahkarı tap-

maq vəzifəsini fərddən alıb dövlətə həvalə etmişdir.

107

 Bu hökm o 

gün kü şəraitdə ədalətin bərqərar edilməsi baxımından başlı-başına 

bir inqilab mahiyyətindədir.

Rəsulullah (s.ə.s) bir gün:

“Qiyamət günü kölgəyə qaçan sabiqun kimdir bilirsiniz mi?” de yə 

soruşdu. Əshabi-kiram da:

“Allah və Rəsulu daha yaxşı bilir” dedilər. Peyğəmbəri miz (s.ə.s) 

də:

“Onlar, özlərinə haqq verildiyi zaman qəbul edənlər və on   lar dan 

haqq tələb edildikdə bunu comərd şəkildə verənlər və in san  lar haq-

qında hökm verərkən özləri haqqında hökm verirmiş ki mi dav  ra nan 

insanlardır”, buyurdu. 

(Əhməd, VI, 67, 69)

İslama görə başlıca dialektika və ya qarşıdurma, za lım lar və 

zülmü müdafiə edənlərlə adillər və  ədaləti müdafiə edən lər ara-

sın  dadır. Qurani-Kərimdə,  “Zalımlardan başqasına düş mən-

lik yoxdur” buyurulur.

108

(Qeyd edim ki Bəqərə 192 ci ayədə be  lə 

de  yilir:  Əgər onlar (vuruşdan və Allaha şərik qoşmaqdan) vaz 

ke çər lərsə,  şübhəsiz, Allah bağışlayandır, rəhm edəndir!)  İn-

san haq larına hörmət edən, istər müsəlman olsun, istər olmasın, 

onun la müsəlmanların bir cəmiyyətdə yaşaması mümkündür. An-

caq, bir müsəlman zülm edir və insan haqlarına riayət etmirsə, ona 

qar şı çıxmaq da bir vəzifədir. Bu mənada sosial səviyyədə biz və 

di gərləri arasında ayrıseçkiliyin qarşısına alacaq məhək daşı zülm 

və  ədalətdir.

109

 Peyğəmbərin (s.ə.s) dövründə zahirən mü səl man 

kimi görünən Tumə bin Übeyrik oğurluq etmiş  və  oğurladı ğı zi re-

hi bir yəhudinin evinə aparıb orada gizlətmişdi. Zireh yəhu  di nin 

evində tapıldıqda, onu Tumənin gətirdiyini deyir, ancaq ye nə  də 

bu cinayət onun üstündə qalır. Allah Rəsulu (s.ə.s) Tumə nin and 

içməsinə və qəbiləsinin şahidliyinə baxaraq yəhudinin haq sız ol du-

107 

Bax. Mədinə  Vəsiqəsi, 25/b, 31, 36/b, 40, maddələr; Prof. Dr. Muhamməd 

Həmidullah, Vəsaiq, 1-7.

108 

əl-Bəqərə, 192.

109 

Prof. Dr Rəcəb Şəntürk, İnsan Haqları və İslam, səh. 22.

---