Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

125 
 
çoxsaylı   tədqiqat   işləri   yerinə   yetirilmişdir.   Tədqiqat   işləri   arasında   ekonometrik   təhlillərə 
əsaslanan tədqiqatlar xüsusilə üstünlük təşkil edir. 
 
An  (2006)  VAR  modelindən  istifadə  etməklə  səkkiz  əsas  sənaye  ölkəsində  məzənnə 
ötürücülüyünü  nəzərdən  keçirərək  yeni  bir  ekonometrik  yanaşmanı  təklif  edir.  Məzənnənin 
yüksək  ötürücülüyünün  idxalın  həcmi,  daha  sabit  və  az  dəyişkən  məzənnə  səviyyəsi,  daha  çox 
dəyişkən  pul  siyasəti,  yüksək  inflyasiya  səviyyəsi  və  daha  az  volatil  ÜDM  kimi  bir  çox 
amillərdən asılı olduğunu müəyyən edilmişdir. 
 
Rowland  (2004)Kolumbiya  iqtisadiyyatını  nəzərdən  keçirərək  iki  ekonometrik  yanaşmadan 
istifadə  edir:  VAR  modeli  və  kointeqrasiya  təhlilləri.  Müəllif  müxtəlif  qiymət  indekslərini 
nəzərdən  keçirərək  idxal,  istehsalçı  və  istehlakçı  qiymətlərinə  ötürücülüyün  səviyyəsinin  uyğun 
olaraq 80%, 28% və 15% olduğunu müəyyən edir. 
 
Ümumilikdə,  sənayecə  inkişaf  etmiş  ölkələrlə  müqayisədə  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrdə 
ötürücülük  müxtəlif  xarakterli  olur.  McCarthy  (2006)  sənayecə  inkişaf  etmiş  ölkələrdə  məzənnə 
ötürücülüyünü  araşdıraraq  müəyyən  etmişdir  ki,  idxal  qiymətlərinin  çox  təsirlənməsinə 
baxmayaraq, ölkə daxilində istehlakçı qiymətlərinə ötürcülüyün aşağı olması nəzərə çarpır. 
 
Korhonen  və  Wachtel  (2005)  MDB  ölkələri  üzrə  aparılmış  tədqiqat  işində  məzənnə 
ötürücülüyünün  yüksək  olmasını  müəyyən  edirlər.  Belə  ki,  məzənnədə  dəyişiklik  12  aydan  az 
müddətdə  ölkədaxili  qiymətlərə  ötürülür.  Həmçinin  variasiya  paylanmasının  nəticəsi  göstərir  ki, 
qiymət səviyyəsinin dəyişməsində məzənnənin payı yüksəkdir. 
 
Ötürücülüyün  təhlil  olunmasında  əsas  məqamlardan  biri  məzənnə  ötürücülüyünün 
assimetrikliyidir.    Assimetriklik    dedikdə,    məzənnənin    möhkəmlənməsi    və    ucuzlaşması 
nəticəsində  ötürücülüyün  səviyyəsinin  müxəlif  olması  hesab  olunur.  Pollard  və  Coughlin(2004) 
məzənnə  ötürücülüyünü  iki  aspektdən  təhlil  edirlər.  Birinci  yanaşmaya  əsasən  ötürücülüyün 
səviyyəsi  məzənnənin  möhkəmlənməsi  və  ucuzlaşması  zamanı  müxtəlif  olur.  İkinci  yanaşmaya 
görə  isə  temp  baxımından  məzənnədə  kiçik  və  böyük  dəyişikliklər  modeldə  müxtəlif  nəticələrə 
gətirib çıxarır. 
 
Firmaların  üzləşdiyi  xərclərin  dəyişməsi  birbaşa  olaraq  firmanın  qiymət-xərc  marjalarına 
təsir  göstərir.  Xərclərin  dəyişməsinin  qiymətlərə  təsiri  isə  əsasən  bazar  şəraitindən  asılıdır. 
Müəlliflər  30  sənaye  sahəsini  təhlil  etməklə  ABŞ-da  idxal  qiymətlərinə  məzənnə  ötürücülüyünü 
müəyyən  etməyə  çalışmışlar.  Əldə  olunmuş  nəticələrə  görə  məzənnə  üzrə  ötürücülük  assimetrik 
olmuşdur. 
 
Məzənnə  ötürücülüyünün  təhlil  edilməsi  ölkənin  xarici  şoklara  olan  həssaslıq  dərəcəsini 
müəyyən  etmək  deməkdir.  Belə  şoklardan  qorunmaq  məqsədi  ilə  adekvat  pul  siyasətinin  həyata 
keçirilməsi vacibdir. 
 
 
3.   Metodologiya
 
 
Ötürücülük üzrə aparılmış tədqiqatlarda metodologiyalar iki ümumi qrupa bölünür: 
 
1) Tək bərabərlikdən ibarət modellər; 
2)  Çox saylı tənliklər sistemindən ibarət modellər. 

---

126 
 
Tək bərabərlikdən ibarət modellər. Əksər tədqiqatların üstünlük verdiyi modellər əsasən aşağıda 
göstərilmiş  model  üzərində  qurulur  və  uzunmüddətli  əlaqənin  qiymətləndirilməsində  istifadə 
olunur (Goldberg & Knetter, 1997). 
 
 
 
 
burada: 
- qiymət indeksi (idxal, istesalçı, istehlakçı qiymətləri və s.) 
(2) 
- xarici ölkə iqtisadiyyatını xarakterizə edən dəyişən (xarici ölkə istehsalçı qiymət indeksi) 
- nominal məzənnə 
- tələb və ya təklif kimi çıxış edə biləcək dəyişənlər bloku. 
 
 
 
Bu   modellərdə   əsas   hədəf       (delta)   hesab   olunur   və   məzənnə   dəyişməsinin   qiymətə 
ötürücülük səviyyəsini göstərir. Belə ki, iqtisadi nəzəriyyəyə əsasən milli valyutanın ucuzlaşması 
(      )  nəticəsində  ölkə  daxilində  qiymətlər  (    )  yüksəlməlidir.  Bu  modellərin  çatışmayan  cəhəti 
dəyişənlər arasında qarşılıqlı əks əlaqənin qiymətləndirilməsinin mümkün olmamasıdır. 
 
 Ç  ox      saylı      t  ənliklər    sistemindən    ibarət    modellər.    Bu    tip    modellər    iqtisadi  
göstəricilər  arasında    qarşılıqlı    əlaqənin    (feedback    effect)    ehtimal    edildiyi    halda    tətbiq  
olunur.    Bir    çox  tədqiqat    işlərində    əsasən    VAR(Vektor    Avto    Reqresiya)    modellərinə   
üstünlük   verlir.   Bu  modellərə   daxil   edilən   dəyişənlər    arasında   qarşılıqlı   əlaqə   “impuls-
cavab”   funksiyası
29   
ilə qiymətləndirilir  və  əldə  edilən  nəticələr  əsasında  məzənnə  ötürücülüyü 
hesablanır. Cari tədqiqat 
işində istifadə olunmuş VAR modeli aşağıdakı kimi qurulmuşdur: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
burada: 
NEM  -  nominal  effektiv  məzənnə;  M1  -  Pul  aqreqatı;  İQİ-  istehlakçı  qiymətləri  indeksi; 
İQİ
x 
- xarici ölkə qiymət indeksi; D - fiktiv dəyişənlər toplusu (dummy variables);   - şoklar 
 
Əldə  olunmuş  “impuls  cavab”  funksiyası  vasitəsi  ilə  məzənnə  ötürücülüyü  aşağıdakı  kimi 
hesablanılır. 
 
            
(3) 
 
burada: 
MÖ - məzənnə ötürücülüyü 
- şok baş verdikdən j ay müddətində qiymətdə baş verən cəmlənmiş dəyişmə 
- eyni dövr üzrə cəmlənmiş məzənnə dəyişməsi 
 
 
29
I mpuls-cavab  funksiyası  VAR   modelinin  istənilən  tənliyində  qalıqların  dəyişməsi  nəticəsində,  tənliyin  digər dəyişənlərinin nə qədər dəyişd iyini əks etdirən funksiya hesa b olunur 

---