Edilməsi üçün kontr-tsiklik kapital buferi tətbiq edilə bilər. Bu məqsədlə kontr-tsiklik

130 
 
 
Variance Decomposition of DLOG(CPI_SA) 
Variasiya paylanması 
 
Acc umulated   Respons e  of  DLOG(CPI_SA)   to  DLOG(M1) 
-.0 4
 
A ccumulated   Response  of  DLOG(CPI_SA)   to  DLOG(CPI_S A) 
 
Acc umulated   Response   of  DLOG(CPI_SA)   to  DLOG(NEER_IM _NOIL) 
DLOG(Y_NEER_IM_NOIL) 
DLOG(M1) 
DLOG(CPI_SA) 
Şəkil  4  NEM  və  pul  kütləsində  baş  verən  şok  nəticəsində  qiymət  indeksinin  dəyişmə 
dinamikasını  əks  etdirir.  Alınan  nəticəyə  əsasən  NEM-də  baş  verən  müsbət  şok  (manatın 
məzənnəsinin güclənməsi) ölkə daxilində qiymət səviyyəsini azaldır. Analoji olaraq, məzənnənin 
ucuzlaşması nəticəsində tərəfdaş ölkələrindən idxal olunan məhsulların qiyməti manat ifadəsində 
nisbi  olaraq  artır.  Son  nəticədə  isə  ölkə  daxilində  qiymət  artımı  baş  verir.  “İmpuls-cavab” 
funksiyasına  vasitəsilə  əldə  olunmuş  nəticələrə  əsasən  NEM-də  baş  verən  müsbət  şok  qiymət 
səviyyəsini azaldır. Amma  ilkin dövrdə yaranan bu təsir statistik əhəmiyyətli deyildir. 2-ci rübün 
yarısından  başlayaraq  statistik  əhəmiyyətə  malik  təsir  ən  maksimum  həddinə  3-cü  rübdə  çatır 
(Şəkil 4). Ümumilikdə, şok effekti öz əhəmiyyətliyini 4-cü rübdən başlayaraq itirir. 
 
Pul  kütləsində  baş  verən  müsbət  şok  (pul  kütləsinin  artımı)  isə  İQİ-ni  artırır.  Baş  verən 
şokun İQİ-ə təsiri bir laq gecikmə ilə baş verir. Belə ki, bu təsir 6-cı rübə kimi əhəmiyyətli olur 
və  maksimum səviyyəsinə  isə  5-ci  rübdə çatır. Pul kütləsinin artımı  VAR  modelində tələb  amili 
kimi  nəzərə  alındığından,  M1  pul  aqreqatının  həcminin  yüksəlməsi  qiymət  səviyyəsini  də 
yüksəldir. 
 
Qiymətləndirmə  nəticəsində  müəyyən  olunmuşdur  ki,  ekzogen  dəyişən  kimi  modelə  daxil 
edilmiş xarici ölkə qiymət indeksi əhəmiyyətli təsirə malikdir. 
 
 
Şə
kil 13. İQİ-nin NEM-ə cavab reaksiyası
 
 
Accumulated  Response  to  Cholesky  One  S.D.  Innovati ons  ±  2  S.E. 
 
IQI-nin NEM-ə
cəmlənmiş 
cavabı 
 
.0 8 
 
.0 4 
 
 
IQI-nin IQI-yə
cəmlənmiş 
cavabı 
 
 
100 
Variasiya paylanması 
 
 
.0 0 
 
.0 8 
80 
 
-.0 4  
 
 
 
1        2        3        4        5        6        7        8        9       1 0 
IQI-nin pul kütləsinə
cəmlənmiş 
cavabı 
 
.0 4 
60 
 
.0 0 
40 
 
.0 8 
20 
1        2        3        4        5        6        7        8        9       1 0 
 
.0 4 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
.0 0 
 
-.0 4  
 
  
 
NEM 
M1 
IQI 
 
1        2        3        4        5        6        7        8        9       10 
 
Məzənnə  ötürücülüyü  bir  çox  tədqiqatçıların  üstünlük  verdiyi  metodologiya  əsasında 
hesablanmışdır  (  (Leigh  &  Rossi,  2002),  (Gueorguiev,  2003)).  Alınmış  nəticələrə  əsasən 
Azərbaycan  iqtisadiyyatında  məzənnə  dəyişməsinin  qiymət  indeksinə  ötürücülüyü    yüksəkdir 
(Cədvəl 1). 
 
 
Cədvəl 5. Məzənnə ötürücülüyünün hesablanması
 
 
 
Dövr 
 
 
Ötürücülük 
(İQİ/NEM) 
1 
2 
-0.004185 
-0.016454* 
0.014021 
0.015108* 
-3.3502987 
-0.9181962 

---

131 
 
 
3 
-0.017712* 
0.014995* 
-0.8466012 
4 
-0.017952* 
0.010709* 
-0.5965352 
5 
-0.020711 
0.008558* 
-0.4132104 
6 
-0.022578 
0.01121* 
-0.496501 
7 
-0.02355 
0.01272 
-0.5401274 
8 
-0.022773 
0.011958 
-0.5250955 
9 
-0.021655 
0.010738 
-0.495867 
10 
-0.022722 
0.010781 
-0.4744741 
 
 
Məzənnə  ötürücülüyü  ən  maksimum  səviyyəsinə  ikinci  rübdə  çatır  (91%).  Məzənnə 
ötürücülüyünün  yüksək  və  çox  qısa  anda  baş  verməsi  transmissiya  mexanizmində  məzənnənin 
mühüm  rola  malik  olduğunu  əks  etdirir.  Əvvəldə  qeyd  olunduğu  kimi,  NEM-in  inflyasiyanın 
tənzimlənməsində böyük əhəmiyyətə malik olduğu təsdiqlənmişdir. 
Variasiya  paylanmasını
32 
nəzərdən  keçirdikdə,  belə  bir  nəticəyə  gəlmək  olar  ki,  qiymət 
indeksindəki  dəyişikliyin  izah  olunmasında  ilk  dövrlərdə  qiymət  indeksi özü,  sonradan  isə  digər 
amillər,  xüsusilə  pul  kütləsi  əhəmiyyətli  rol  oynayır.  4-cü  rübdən  başlayaraq  isə  İQİ-nin 
volatilliyinin izah olunmasında dəyişənlərin payları stabilləşir. Belə ki, İQİ-in 26%-i NEM, 41%- 
i M1 və 33%-i isə İQİ-nin özü tərəfindən izah olunur. Bu, bir daha “impuls-cavab” funksiyası ilə 
əldə olunmuş nəticələri təsdiqləyir. 
 
Əlavə olaraq, məzənnə ötürücülüyü üzrə assimetriklik və qeyri-xəttilik qiymətləndirilmişdir. 
Dollar-manat  məzənnəsi  üzrə  qeyd  olunan  qiymətləndirmə  bir  çox  səbəblərdən  mümkün 
olmamışdır.  Belə  ki,  dollar-manat  məzənnəsinin  ucuzlaşma  və  möhkəmlənmə  olmaqla  iki  yerə 
parçalanması  nəticəsində  əldə  olunan  dəyişənlərdə  müşahidələrin  azlığı  əsas  səbəbdir.  Bu 
səbəbdən  assimmetriklik  və  qeyri-xətti  ötürücülüyün  adekvat  qiymətləndirilməsi  mümkün 
olmamışdır. 
 
 
Nəticə
 
 
Beləliklə, qiymətləndirmələr  göstərir ki,  ölkə  iqtisadiyyatında  məzənnə  amilinin  inflyasiya 
səviyyəsinə ötürücülüyü yüksəkdir ki, bu da xarici inflyasiyanın təsiri ilə bağlıdır. 
Ötürücülük  birinci rübün  sonundan başlayaraq 91% (0.91 % bəndi), 4-cü rübdə isə 59%-ə 
(0.59% bəndi) bərabərdir. 
2000-2009-cu  illər  ərzində  qeyri-neft  idxal  çəkili  NEM-in  dəyişməsində  AZN/USD 
məzənnəsinin payı  32.8%, digər valyutaların dollara qarşı  məzənnələrinin payı  isə 67.2%   təşkil 
etmişdir. 
 
 
Ə
dəbiyyat
 
1.   An, L. (2006). Exchange rate pass-through: Evidence based on vector autoregression 
with sign restrictions. 
 
2.   Goldberg, P. K., & Knetter, M. M. (1997). Goods Prices and Exchange Rates: What have 
we learned? Journal of Economic Literature . 
 
 
32
Variasiya paylanması VAR modelində hər bir dəyişənin digər dəyişənin variasiyasına töhfəsini əks etdirir. 

---