Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh
Yüklə 3,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
128
orqanizmində həzm olunmayan karbohidratları parçalayan fermentlər sintez olunmurlar. Elə ona görə də onlar orqanizmdə gedən maddələr mübadiləsi prosesində iştirak etmirlər. Həzm olunmayan karbohidratlara misal
olaraq polisaxaridlərin nümayəndəsi olan sellülozanı, hemisellülozanı, oliqosaxaridlərdən rafinozanı və başqa sadə şəkərləri göstərmək olar. Son zamanlar müəyyən olunmuşdur ki, həzm olunmayan polisaxaridlərin qidada az miqdarda olması insan orqanizminə yaxşı təsir göstərir. Belə ki, onlar (əsasən də sellüloza) orqanizm üçün zərərli maddələrin xaric olunmasına, həmçinin, xolesterin mübadiləsinin tənzimlənməsində mühüm rol oynayırlar. Adından məlumdur ki, həzm olunan şəkərlər və ya karbohidratlar insan orqanizmi tərəfindən asanlıqla mənimsənilir və orqanizmin enerjiyə olan tələbatının ödənilməsində sərf olunur. Müəyyən olunmuşdur ki, fiziki əməklə məşğul olan hər bir insan gün ərzində 350-400 qram karbohidrat qəbul etməlidir. Daha ağır fiziki əməklə məşğul olan insanlar isə gün ərzində 300-380 qram karbohidrat qəbul etməlidir. Orqanizmə qeyd olunan miqdarda karbohidrat qəbul etməklə maddələr mübadiləsi prosesi tənzimlənir, beyin hüceyrələrinin qlükoza ilə təminatı yaxşılaşır. Orqanizmin enerjiyə olan ehtiyacının təxminən yarısı karbohidratların hesabına ödənilir. Đnsan orqanizmində karbohidratların çatışmaması yaxşı
hal deyildir. Karbohidratların qida rasionunda az olması orqanizmin enerjiyə olan tələbatının tam ödənilməsinə səbəb olur. Bu zaman orqanizmə lazım olan qlükozanın bir hissəsi aminturşularının hesabına ödənilir. Nəticədə orqanizmdə aminturşu qıtlığı əmələ gəlir. Bu da orqanizmdə zülal sintezinin pozulmasına səbəb olur. Qeyd 129
etmək lazımdır ki, qida məhsullarını həddindən artıq isti üsulla emal etdikdə bəzi mənfi fəsadlar da meydana çıxır. Belə ki, qida məhsullarının tərkibini təşkil edən sadə şəkərlərin bir qismi aminturşularla reaksiyaya girərək melanoidlər (şəkər-amin) əmələ gətirirlər. Bu da qida məhsullarında aminturşu qıtlığının yaranmasına səbəb olur. Qida məhsullarında baş verən şəkər-amin reaksiyası əsasən qlükoza
ilə əvəzolunmayan aminturşularının nümayəndəsi olan lizin və metionin arasında gedir. Qida məhsullarının tərkibini təşkil edən həzm olan şəkərlər əsasən üç qrupa bölünürlər. 1. Çörək və çörək məhsulları. 2. Şəkərli məhsullar. 3. Meyvə-tərəvəz məhsulları. Çörək və çörək məhsullarının tərkibini təşkil edən karbohidratlar əsasən nişastadan ibarətdir. Çörəyin tərkibində orta hesabla 40-50% nişasta, 2-4% mono və disaxaridlər, 1-5% sellüloza və hümisellüloza olur. Makaron məmulatlarının tərkibində isə 65-70% nişasta, 2-3% mono və disaxaridlər olur. Đnsanlar çörək və çörək məmulatları hesabına gün ərzində 150- 200 qram karbohidrat qəbul etməlidirlər. Daha çox çörək qəbul etmək insanların piylənməsinə səbəb olur. Şəkərli məhsulların (şəkər, bal, mürəbbə, cem, povidla, meyvələrin emalı zamanı şəkər əlavə edilməklə istehsal olunan şirələr və s.) ümumi kütləsinin təxminən 50%-i mono və oliqosaxaridlərdən ibarətdir. Şəkərli məhsulların kaloriliyi başqa karbohidratlı məhsullara nisbətən daha yüksəkdir. Belə ki, 100 qram şəkərli məhsulların oksidləşməsindən 1200-1600 kC enerji ayrılır. Bu zaman ayrılmış enerji əsasən orta və yaşlı insanlar arasında sərf olunması çətinləşir. Ona görə də şəkərli məhsullardan nisbətən az miqdarda istifadə olunması məsləhət görülür. Şəkərli məhsullardan mütəmadi olaraq həddindən artıq istifadə olunması, insanlar arasında piylənməyə, qan təzyiqinin əmələ gəlməsinə və başqa xoşagəlməyən fəsadların meydana
130
çıxmasına səbəb olur. Müəyyən olunmuşdur ki, orqanizmə qəbul olunmuş hər 25 qram artıq şəkər, 10 qram yağın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu məhsulların mübadiləsi zamanı karbohidratlar asanlıqla xolesterinə çevrilməklə yanaşı, həm də şəkərli diabetin əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Meyvə-tərəvəzlər qida məhsulu istehsalında xammal kimi qida sənayesində geniş istifadə olunur. Meyvə-tərəvəzlər insanların gündəlik qida rasionunun əsasını təşkil edirlər. Đnsanlar bütün il ərzində meyvə-tərəvəz məhsulları ilə qidalanmalıdırlar. Meyvə-tərəvəzlər karbohidratlarla, əsasən monosaxaridlərlə daha zəngin olurlar. Meyvələrin tərkibində (üzüm, alma, armud və s.) ən çox karbohidratlardan qlükoza, fruktoza daha çox olur. Tərəvəzlərdə isə qlükoza və fruktoza ilə yanaşı di və polisaxaridlər də olur. Meyvə-tərəvəzlərin saxlanmasında elə rejim seçilir ki, onlar uzun müddət keyfiyyətli qalmaqla yanaşı həm də öz təbiiliyini saxlamalıdır. Heyvan mənşəli məhsullara nisbətən meyvə-tərəvəzlər insan orqanizmi tərəfindən daha tez mənimsənilir. Qida rasionunda karbohidratlar kifayət qədər olmadıqda orqanizmə qəbul olunan yağların mənimsənilmə qabiliyyəti zəifləyir, nəticədə enerji sərfinin ödənilməsi üçün zülalların parçalanması sürətlənir. Bu da yaxşı hal deyildir. Zülalların parçalanması prosesi orqanizmdə uzun müddət davam edərsə, xoşagəlməyən xəstəliklərin əmələ gəlməsinə şərait yaranır. Bundan başqa insanların qanında şəkərin miqdarı (monosaxaridlərin, əsasən də qlükozanın) 35-40 mq%-ə qədər enməsi huşun itməsi və ya qıc olma hallarının baş verməsinə səbəb olur. Normaya əsasən qanda şəkərin miqdarı 80-120 mq% arasında olmalıdır. Şəkərli diabet olan xəstələrə çox yüksək dozada insulin yeridilməsi də həyat üçün təhlükəlidir. Bu əsas onunla əlaqədardır ki, bu zaman qanda olan şəkər (qlükoza) tamamilə başqa maddələrə çevrilərək, normadan çox aşağı olur, bu da xəstənin huşunun itməsinə və koma
Yüklə 3,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|