Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

119 

 

 

Sellobioza-disaxaridlərin nümayəndəsidir. Bu iki molekul 

β-D-qlükozadan  əmələ  gəlmişdir.  Onun  əmələ  gəlməsində 

qlükozalarda  rabitə  birinci  və  dördüncü  karbonlar  arasında 

gedir.                                                   

   

                                                 H      

                                                        C 

                      H 

               HO–C                                  H–C–OH  

 

         H–C–OH            O         HO–C–H    O 

                                                                     

      HO–C–H    O                      H –C –OH  

 

         H–C                                 H –C  

 

         H–C                                       CH

2

OH 

 

              CH

2

OH 

Sellobioza 

 

Sellobioza 

sellülozanın 

tərkibində 

olur. 

Onun 

hidrolizindən  də  sellobioza  alınır.  Ona  bəzi  ağacların 

gövdəsində rast gəlinir. Mayaların təsirindən qıcqırmır. 

Trisaxaridlər-(C

18

H

32

O

16

).  Oliqosaxaridlərin  nümayən-

dəsi  olub,  üç  molekul  monosaxariddən  iki  molekul  su 

ayrıldıqda  əmələ  gəlir.  Trisaxaridlərdən  bitkilərdən  ən  çox 

təsadüf 

olunan 

rafinozadır. 

Rafinoza 

ən 

çox 

şəkər 

çuğundurunda  və  pambıq  toxumunda  olur. 

Đnvertaza 

fermentinin  təsirindən  hidroliz  olunub,  melibioza  adlanan 

disaxarid və fruktoza əmələ gəlir. Bundan başqa α-qalaktozida-

za  fermenti  isə  rafinozanı  qalaktozaya  və  saxarozaya 

parçalayır.  Şəkər  istehsalı  zamanı  rafinoza  və  başqa 

trisaxaridlər  saxarozadan  ayrılaraq  şəkər  qalığı  kimi  spirt 

istehsalında xammal kimi istifadə olunur. 

---

 

120 

 

 

Rafinozanın tərkibi aşağıdakı kimidir: 

 

   

                                                        CH

2

OH  

                                    H–C  

H                                                                 O         C 

       C                                   H–C–OH                 

                                                                        HO–C–H 

   H–C–OH            O         HO–C–H    O                           O 

                                                                  H–C–OH 

HO–C–H    O                      H –C –OH  

                                                                           H–C  

 HO–C–H                             H–C                             

                                                                                CH

2

OH 

   H–C                                       CH

2

                     β-fruktoza 

                                   α-qlükoza                                                     

       CH

2

OH                        

   α-qalaktoza 

Tetrasaxaridlər. 

Bir 

çox 

bitkilərin 

tərkibində 

tetrasaxaridlərin  nümayəndəsi  olan  staxiozaya  təsadüf  olunur. 

Onun əmələ gəlməsində 2 molekul α-qalaktoza, bir molekul α-

qlükoza  və  bir  molekul  β-fruktoza  iştirak  edir.  Staxiozaya 

noxudda, soyada çox rast gəlinir. 

Müxtəlif  şəkərlərin  şirinliyi.  Şəkərlərin  xarakterik 

xüsusiyyətlərindən ən əsası onların şirin dada malik olmasıdır. 

Sulukarbonların bəzilərinin şirinliyi aşağıdakı kimidir: 

Saxaroza....................100             Ksiloza...........................40 

Fruktoza.....................173            Maltoza...........................32                

Đnvert şəkər................130            Ramnoza.........................32 

Qlükoza.......................74             Qalaktoza.......................32                       

Sorbit...........................48             Rafinoza.........................23                       

Qliserin........................48             Laktoza..........................16                       

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bəzi  bitki  zülalları  daha  çox 

şirinliyə  malikdir.  Məsələn,  Afrika  bitkisindən  alınmış 

monellin  zülalı  saxarozadan  3000  dəfə  şirindir.  Daha  başqa 

---

 

121 

 

 

bitki zülalı olan tumatin, saxarozadan 750-1000 dəfə şirin dada 

malikdir.  Qlikoproteidlərin  nümayəndəsi  olan  mirakulin  zülalı 

isə şirin deyil, ancaq turş dadlı məhsulları şirin dada çevirir. 

 

1.5.3.Polisaxaridlər-(C

6

H

10

O

5

)  

 

Bitkilərin  tərkibində  olan  sulukarbonların  əsas  kütləsini 

polisaxaridlər  təşkil  edir.  Onlar  yüksək  molekullu  üzvi 

birləşmələrdir.  Onların  əmələ  gəlməsində  çoxlu  sayda 

monosaxarid  qalıqları  iştirak  etdiyinə  görə  polisaxaridlər 

adlanır.  Polisaxaridlər  molekulyar  tərkibinə  görə  iki  qrupa 

bölünür: 

homopolisaxaridlər 

və 

heteropolisaxaridlər. 

Homopolisaxaridlər 

eyni 

monosaxaridlərdən, 

heteropolisaxaridlər  isə  müxtəlif  monosaxaridlərdən  əmələ 

gəlir.  Bitkilərdə  geniş  yayılmış  homopolisaxaridlərə  misal 

olaraq nişastanı, sellülozanı, inulini, arabanları, qalaktanları və 

qeyrilərini 

göstərmək 

olar. 

Heteropolisaxaridlərə 

isə 

hemisellülozanı,  pektin  maddələrini  və  qeyrilərini  göstərmək 

olar. 

Nişasta  (C

6

H

10

O

5

)

n

.  Bitkilərdə  ən  geniş  yayılmış 

homopolisxariddir.  Çoxlu  sayda  yalnız  qlükoza  qalıqlarından 

əmələ gəlmişdir. Nişasta spesifik fermentlərin təsiri ilə hidroliz 

olunduqda  əvvəlcə  bir  sıra  aralıq  məhsullara  (dekstrinlərə)  və 

nəhayət qlükozaya ayrılır.  

(C

6

H

10

O

5

)

n

+nH

2

O→nC

6

H

12

O

6 

n-nişasta  molekulunda  qlükoza  qalıqlarının  sayını  göstərir. 

Nişasta  insanın  gündəlik  qidasının  əsasını  təşkil  edən  üzvi 

maddələrdən  biridir.  Nişasta  bitkilərdə  ehtiyat  qida  maddəsi 

şəklində toplanır. O, iki maddədən amiloza və amilopektindən 

ibarətdir. Amiloza amilopektinə nisbətən bəsit maddədir. Suda 

yaxşı həll olur. Amiloza molekulu təxminən 500-3000 qlükoza 

qalığından  ibarətdir.  Onun  molekul  çəkisi  100  mindən  600 

minə qədər olur.  

---