Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

113 

 

 

Bitkilərdə aldoheksozaların dezoksiformalarına da   

 

         O                            O                         

  C                           C                               

         H                            H                        

      H–C–OH               H–C–OH                    

 

      H–C –OH           HO–C–H                   

              

                                   

   HO–C–H               HO–C–H                

 

   HO–C–H                  H–C–OH                   

 

  CH

3

                       CH

3

                     

L-ramnoza          D-fruktoza 

 

 

 

 

 

 

 

Üzümdə  və  balda  fruktoza  ilə  qlükoza  təqribən  eyni 

miqdarda olur. Fruktoza, qlükoza və saxarozadan fərqli olaraq 

daha çox şirin dada malikdir. Fruktoza oksidləşdikdə eritrin və 

qlikol  turşularına,  reduksiya  olunduqda  isə  sorbit  və  mannit 

turşusuna çevrilir.  

 

        CH

2

OH 

 

HO–C                                     COOH             

 

HO–C–H 

               oksid          

H–C–OH               

                    O     

+O

2

                                             

+  CH

2

OH 

   H–C–OH                        H–C–OH  

                                                                       COOH 

   H–C                                     CH

2

OH       

                                                                 qlikol turşusu 

        CH

2

OH                    eritrin turşusu 

  β-D-fruktoza   

 

 

 

 

---

 

114 

 

 

Bundan  başqa  bitkilərdə  ketoheksozalardan  L-sorbozaya 

da rast  gəlinir. Sorboza  bitkilərdə sorbit spirtinin oksidləşməsi 

nəticəsində  əmələ  gəlir.  Bitkilərdə  L-sorboza  C  vitamininin 

sintezində  istifadə  olunur.  Sorbozanın  quruluşu  aşağıdakı 

kimidir: 

                                      CH

2

OH 

 

                                      C=O 

 

                                       HO–C–H  

 

                                 H–C–OH  

 

                              HO–C–H  

 

                                      CH

2

OH       L-sorboza 

 

Heptozalar (C

7

H

14

O

7

). Bunlara təbiətdə D-seduheptuloza 

və mannoheptuloza  formalarında təsadüf olunur. Bitkilərdə hər 

iki şəkər ketoformada olur.  

  CH

2

OH                                      CH

2

OH                     

                                                             

           C=O                                           C=O            

 

   HO–C –H                                   HO–C–H            

 

     H–C–OH                                     H–C–OH         

 

      H–C–OH                                    H–C–OH              

 

      H–C–OH                                   H –C –OH  

 

  CH

2

OH                                      CH

2

OH               

D-seduheptuloza               D-mannoheptuloza 

---

 

115 

 

 

D-seduheptuloza bitkilərdə sərbəst halda çox az miqdarda 

olur.  Ona  ən  çox  fosfat  efiri  şəklində  rast  gəlinir.  Reduksiya 

olunduqda  volemit  spirtinə  çevrilir.  D-seduheptuloza  fosfat 

efiri  şəklində  sulukarbonların  mübadiləsində,  fotosintez 

prosesində  iştirak  edir.  Bitkilərdə  D-mannoheptulozaya  az 

miqdarda  təsadüf  olunur.  Mayaların  təsirindən  qıcqırmır. 

Maraqlıdır  ki,  insan  orqanizmi  tərəfindən  mənimsənilir.  D-

mannoheptuloza reduksiya olunduqda perseit spirtinə çevrilir. 

Aminşəkərlər.  Belə  şəkərlərin  tərkibində  hidroksil 

qrupunun  əvəzinə  amin  qrupu  vardır.  Aminşəkərlər  bir  çox 

polisaxaridlərin  və  qlükoproteidlərin  tərkibində  olur.  Onların 

nümayəndələrindən 

d-qlükozaminə 

və 

d-qalaktozaminə 

bitkilərdə daha çox rast gəlinir.  

 

1.5.2.Oliqosaxaridlər  

 

Oliqosaxaridlər bir neçə monosaxarid qalıqlarından təşkil 

olunmuşdur.  Bitkilərdə  ən  geniş  yayılmış  oliqosaxaridlərə 

misal olaraq disaxaridləri göstərmək olar.  

 

         O                            O                         

  C                           C                               

         H                            H                        

      H–C–NH

2

             H–C–NH

2

                    

 

   HO–C –H                 H–C–H                   

              

                                   

      H–C–OH               H–C–OH                

 

      H–C–OH               H–C–OH                   

 

  CH

2

OH                 CH

2

OH                     

d-qlükozamin          d-qalaktozamin 

 

 

 

 

 

 

 

---