Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

116 

 

 

Disaxaridlər.  Onlar  iki  monosaxaridin  qalığından  əmələ 

gəlmiş  şəkərlərdir.  Bitkilərdə  ən  geniş  yayılmış  disaxaridlərə 

misal  olaraq  saxarozanı  göstərmək  olar.  Saxaroza  qlükoza  ilə 

fruktozanın  birləşməsindən  bir  molekul  su  çıxmaqla  əmələ 

gəlir. Onun alınması və kimyəvi tərkibi aşağıdakı kimidir: 

 

           OH 

 

      H–C                                  CH

2

OH 

 

      H–C–OH                  HO–C  

 

   HO–C–H        O          HO–C–H  

                                                              O 

      H–C–OH                     H–C–OH              

- H

2

O 

 

      H–C                            H–C  

 

          CH

2

OH                         CH

2

OH 

α, D-qlükopiranoza 

β, D-fruktofuranoza 

 

 

                                                         

                                                       CH

2

OH 

           

         H–C                 O                   C 

 

         H–C–OH                       HO –C –H  

                                                                   O 

      HO–C–H    O                      H –C –OH  

 

         H–C–OH                          H –C  

 

         H–C                                       CH

2

OH 

 

                       CH

2

OH                             Saxaroza  

---

 

117 

 

 

Göründüyü 

kimi, 

burada 

qlükozanın 

birinci 

və 

fruktozanın  ikinci  karbon  atomlarının  yanındakı  hidroksil 

qruplarından  bir  molekul  su  çıxmaqla  oksigen  korpusu  əmələ 

gəlir.  Saxarozada  qlükoza  α-D-qlükopiranoza  şəklində, 

fruktoza  isə  β-D-fruktofuranoza  formasında  olur.  Ona  görə  də 

saxarozaya 

qlükopiranozil-fruktofuranozid 

də 

deyilir. 

Saxarozaya  çuğundur  və  ya  qamış  şəkəri  də  deyilir.  Saxaroza 

β-D-fruktofuranozidaza 

(invertaza) 

fermentinin 

təsiri 

nəticəsində  asanlıqla  qlükoza  və  fruktozaya  ayrılır.  Bu  iki 

heksozanın  qarışığına  invert  şəkər  deyilir.  Saxaroza  şəkər 

çuğundurunda  15-20%,  şəkər  qamışında  isə  13-18%  olur. 

Saxaroza üzümdə sortdan asılı olaraq 0,2-2,5% olur. 

Maltoza. Disaxaridlərin nümayəndəsi olub, iki molekul α-

D-qlükozanın  birləşməsindən  əmələ  gəlmişdir.  Bunlarda 

oksigen körpüsü birinci  və dördüncü karbon  atomları arasında 

olur.       

                                                    H     OH 

   

                                                         

                                                        C 

           

         H–C                                  H–C–OH  

 

         H–C–OH            O         HO–C–H    O 

                                                                     

      HO–C–H    O                      H –C –OH  

 

         H–C–OH                          H –C  

 

         H–C                                       CH

2

OH 

 

              CH

2

OH 

Maltoza 

 

---

 

118 

 

 

Maltoza  bitkilərin  tərkibində  sərbəst  halda  çox  az 

miqdarda  olur.  Ona  sərbəst  halda,  cücərmiş  dənli  bitkilərin 

(arpa,  buğda  və  s.)  tərkibində  rast  gəlmək  olar.  Ona  görə  də 

maltozaya  səməni  şəkəri  də  deyilir.  Nişastanın  fermentativ 

hidrolizi  zamanı  maltoza  əmələ  gəlir.  Maltoza,  α-qlükozidaza 

fermentinin təsiri nəticəsində iki molekul qlükozaya çevrilir. 

Laktoza-disaxarid  olub,  bir  molekul  qalaktoza  və  bir 

molekul  qlükoza  qalığından  təşkil  olunmuşdur.  Laktozaya, 

başqa sözlə süd şəkəri də deyilir. Süddə və onun məhsullarında 

4-5%  laktoza  olur.  Bundan  başqa  laktozaya  bitkilərin 

tərkibində  də  rast  gəlinir.  Südün  tərkibində  laktoza  istənilən 

qədər  olmağına  baxmayaraq  o,  şirin  dada  malik  deyildir.  Bu, 

onunla  izah  olunur  ki,  laktoza  4-5  dəfə  saxarozadan  az  şirin 

dada malikdir. Kimyəvi formulu aşağıdakı kimidir: 

 

                                                   H     OH 

   

                                                         

                                                        C 

           

            –C–H                             H–C–OH  

 

         H–C–OH            O         HO–C–H    O 

                                                                     

      HO–C–H    O                      H –C –OH  

 

      HO–C–H                             H –C  

 

         H–C                                       CH

2

OH 

                                                    α-D-qlükoza 

              CH

2

OH 

        β-D-qalaktoza 

 

 

 

 

 

Laktoza, 

β-qalaktozidaza 

fermentinin 

təsirindən 

qalaktozaya və qlükozaya parçalanır. 

---