Ə.Ə. NƏBĐyev, E.Ə. Moslemzadeh

 

100 

 

 

efirinin  aldolaza  fermentinin  təsiri  nəticəsində  parçalanma-

sından əmələ gəlir. 

 

  CH

2

OP                                       CH

2

OP 

 

  C=O                                           CHOH 

                                                            O 

   HO–C–H                                            C 

                     

Aldolaza 

                           H 

      H–C–OH                                 3 fosfoqliserin aldehidi 

                                                     CH

2

OP 

      H–C–OH                                         

                                                              C = O 

           CH

2

OP 

                                                             CH

2

OH 

fruktoza-1-6-difosfat 

        3-fosfodioksiaseton 

   

Tetrozalar  C

4

H

8

O

4

  tərkibində  4  karbon  atomu  saxlayan 

monosaxaridlərdir. 

Bunlar 

bitkilərin 

tərkibində 

başqa 

monosaxaridlərə  nisbətən  az  yayılmışdır.  Tetrozalara  d-

eritrozanı  və  onun  fosforlu  birləşməsi  olan  d-eritrozafosfatı 

göstərmək olar: 

               O                                             O 

        C                                             C 

               H                                             H 

           H –C –OH                               H –C –OH  

 

  H –C –OH                               H –C –OH  

 

        CH

2

OH                                    CH

2

OPO

3

H

2 

      d-eritroza                                   d-eritrozafosfat 

 

          Bunlara əsasən bitkilərdə  birləşmiş  şəkildə  təsadüf 

olunur.  Bu  birləşmələr  bitkilərdə  geniş  yayılmış    heteropoli-

---

 

101 

 

 

saxaridlərin  nümayəndəsi  olan  pektin  maddələrinin  hemisellü-

lozanın və qeyrilərinin tərkibində birləşmiş şəkildə olur.   

Eritrozafosfata  bitkilərdə  fotosintez  prosesi  zamanı  və 

sulukarbonların 

pentoza 

tsikli 

üzrə 

parçalanmasında 

mübadilənin aralıq məhsulu kimi təsadüf olunur.  

Pentozalar-C

5

H

10

O

5

.  Pentozalar  bitkilərdə  çox  təsadüf 

olunan  monosaxaridlərdir.  Bunlar  tərkibində  5  karbon  atomu 

saxlamaqla  aldehid  və  keton  formada  olurlar.  Ona  görə  də 

onlara  aldopentozalar  və  ketopentozalar  da  deyilir.  Bitkilərdə 

ən geniş yayılmış aldopentozalara aşağıdakıları göstərmək olar. 

         O                           O                         O 

  C                           C                         C 

         H                           H                        H 

      H–C–OH              H –C –OH          H –C –H  

 

  HO –C –H                H –C –OH          H –C –OH  

 

  HO –C –OH             H –C –OH          H –C –OH  

 

  CH

2

OH                 CH

2

OH               CH

2

OH 

  

     α-arabinoza               D-riboza 

    D-dezoksiriboza 

 

                                       O 

                                 C 

                                        H 

                            H–C–OH  

 

                         HO–C–H  

 

                            H–C–OH  

 

                                 CH

2

OH 

                               D-ksiloza 

---

 

102 

 

 

α-arabinoza.  Başqa  monosaxaridlərdən  fərqli  olaraq, 

arabinoza  bitkilərdə  α-formada  təsadüf  olunur.  α-arabinoza 

bitkilərdə  geniş  yayılmaqla  sərbəst  halda  çox  az  olur.  Ən  çox 

bitkilərdə  birləşmiş  halda  polisaxaridlərdən:  pentozaların, 

hemisellülozanın, 

pektin 

maddələrinin 

tərkibində 

olur. 

Mayaların təsirindən qıcqırmır.  

D-ksiloza. Bitkilərdə geniş yayılmışdır. Ən çox birləşmiş 

halda  ksilanların  tərkibində  olur.  Sərbəst  halda  bitkilərin 

tərkibində  çox  nadir  halda  təsadüf  olunur.  Ona  günəbaxan 

toxumunun  qabıq  hissəsində,  üzüm  giləsinin  qabığında  rast 

gəlinir.  

D-riboza.  Canlı  orqanizmlərdə  vacib  bioloji  funksiya 

daşıyan  maddələrin  tərkibində  olur.  Riboza,  ribonuklein 

turşusunun,  bəzi  fermentlərin  tərkibinə  daxildir.  Bitkilərdə  və 

bütün  canlılarda  maddələr  mübadiləsi  prosesində  iştirak  edir. 

Sərbəst halda bitkilərdə çox az olur.  

D-dezoksiriboza. Bitkilərin ən çox toxum hissəsində olur. 

D-dezoksiriboza, 

dezoksiribonuklein 

turşusunun 

əmələ 

gəlməsində iştirak edir.  

Pentozalar  həm  atsiklik  və  tsiklik  formada  olur. 

Pentozaların  aldehid  qrupu  reduksiyaya  uğradıqda  müvafiq 

spirtlər əmələ gəlir.  

 

  CH

2

OH                    CH

2

OH                 CH

2

OH 

 

   HO–C–H                  HO–C–H              HO–C–H  

 

      H–C–OH                  H–C–OH              H–C–OH  

 

      H–C–OH                  H–C–OH              H–C–OH 

 

  CH

2

OH                    CH

3

OH                  CH

2

OH 

Arabit                       Ksilit 

               Ribit  

 

 

 

---