Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
olmuşdur. 2008-ci ildə Azərbaycan üzrə bu göstərici 93%, 2009-cu ildə 101, 2010-cu ildə-103,6% təşkil etmişdir (29, 2009, s.20). Azərbaycanda sənaye istehsalının XX əsrin 90-cı illərinin səviyyəsinə ancaq 2009-cu ildə çatma- sımn müxtəlif səbəbləri vardır. Onlann arasmda ən əsası, bizim fikrimizcə, emal sənayesində, xüsusilə istehlak malları istehsalında və maşınqayırma kompleksində struktur dəyişikliklərinin ləngiməsi olmuşdur. Bu baxımdan 2000-ci ilə qədərki dövr daha çox seçilir. Ancaq 2000-ci ildən sonra emal sənayesinin inkişafı sürətlənmişdir. Belə ki, 1990-cı ilə nisbətən emal sənayesinin artım indeksi 1999-cu ildə 20%, 2010-cu ildə isə 47 faizə bərabər olmuşdur. Hesablamalarımız göstərir ki, Azərbaycanda kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı üzrə 1990-cı ilin həcmi ancaq 2008-ci ildə (101%) əldə edilmişdir. 1990-2010-cu illərin artım indeksi bu sektorda 102,2% təşkil etmişdir ki, bu da əhalinin artımı ilə müqayisədə 11 dəfə azdır (əhalinin artımı 24,6%). Nəticədə adambaşına bu sahədə məhsul istehsah 1990- cı ildəki 477 manatdan (2009-cu ilin müqayisəli qiymətlərində) 400 manata qədər və ya 20%-ə qədər azalmışdır. Keçid iqtisadiyyatlı bütün ölkələrin təcrübəsindən çıxan ümumi nəticənin biri də ondan ibarətdir ki, islahatlann tələbindən irəli gələn iqtisadiyyatın restruktrizasiyasımn miqyası, həcmi və tempi ölkənin investisiya potensialına adekvat müəyyən edilməlidir. Bu amil də onu deməyə əsas verir ki, dövlət investisiyalanmn, tarif və qeyri-tarif məhdudiyyətlərinin, dövlət subsidiyalarımn, digər dövlət güzəştlərinin və yardımlarmın tədricən ləğv edilməsi düzgündür. Məlumat üçün qeyd edək ki, Avropa İttifaqı gömrük tariflərini 10 il ərzində ləğv etmişdir. Onların səviyyəsi idxalın 10%-ni təşkil edirdi. Rusiya mütəxəssislərinin fikrincə, keçid dövründə transformasiyanın uğurla apanimasında dövlət xərclərinin dinamikası daha çox mühüm amildir, nəinki islahatlann tempi. Hesab edirlər ki, dövlət xərclərinin kəskin ixtisarı dövlət institutlannm fəaliyyətinin pisləşməsinə və istehsalın aşağı düşməsinə səbəb olur, sosial qeyri-bərabərliklə müşahidə olunur. Postsosialist ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, postsosialist transformasiyasında uğurlann özəyini (fimdamentini) yüksək iş qabiliyyətli dövlət institutlannm olması və tədrici liberallaşdırma təşkil etmişdir və edə bilərdi. Milli iqtisadi inkişaf modelinin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə dövlətin rolunu və onun məhsul (xidmət) istehsalı və ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olmasını şərtləndirən motivlər əsasən aşağıdakılardan ibarətdir: -iqtisadiyyatı istiqamətləndirmək; -tarazlı və davamlı iqtisadi inkişafı təmin etmək, habelə özəl sektorla ümumi dövlət iqtisadi maraqlanm uzlaşdırmaq; -özəl sektorun bacarmadığı və ya maraqlı olmadığı fəaliyyət növlərini yerinə yetirmək; -gəlir bölgüsünü tənzimləmək; 23
Dünya təcrübəsində, bir qayda olaraq, ölkənin sosial-iqtisad inkişafının modeli milli iqtisadiyyatda konkret mərhələdə yaranmış mövcud vəziyyətin, mövcud olan resurslarm və iqtisadi nəzəriyyələrin digər ölkələrdə tətbiqində əldə edilən təcrübənin əsasında müəyyənləşdirilir. Məsələn, Qərbi Avropa iqtisadi modelinin əsasında azad sahibkarlıq və ədalətli rəqabət, ümumi regional bazar, güclü bank sektoru dayamr. Amerika modelindən onun əsas fərqi daha güclü sosialyönümlü olmasıdır. Qərbi Avropanm apancı ölkələri dövlət büdcəsinin vasitəsi ilə ümumi daxili məhsulun 38 faizindən (İngiltərə) 48 faizə (Fransa) qədərini sosial sferaya istiqamətləndirir. İsveçdə bu göstərici 60 faiz təşkil edir.
Əvvəllər deyildiyi kimi beynəlxalq miqyasda qəbul edilmiş bir neçə milli iqtisadi inkişaf modeli mövcuddur. Onlann mahiyyətinin Azərbaycan oxuculan üçün maraqlı olduğunu nəzərə alaraq, əsas aspektlərini monoqrafiyada verməyi məqbul hesab edirik. Yenidənqurma işlərini davam etdirmək üçün bazar iqtisadiyyatı çərçivəsində iqtisadi inkişafın müəyyən bir modelini işləyib hazırlamaq tələb olunur. İqtisadi ədəbiyyatda inkişaf modelinin seçimində üç variant müzakirə olunur. Onlardan biri Almaniya, Skandinaviya, Yaponiya, Çili və digər bu kimi dünya miqyasında uğurlu iqtisadi model kimi qəbul edilmiş modellərin birindən istifadə edilməsini nəzərdə tutur (59, s.244). İkinci variant bu və ya digər məhşur fundamental iqtisadi nəzəriyyələrdən birinə əsaslanan (mone- tarizm, neokeynsianlıq, neoliberalizm, institusional konsepsiyası) ölkənin özünün orijinal xüsusi iqtisadi modelinin hazırlanmasım tələb edir. Üçüncü variant, iqtisadi nəzəriyyənin paradiqmalarmı müəyyən dərəcədə nəzərə almaqla, iqtisadi inkişaf modelinin obyektiv daxili və xarici geoiqtisadi şəraitə, xalqın sosiomədəni xüsusiyyətlərinə və mental ənənələrinə maksimum dərəcədə yaxınlaşdırmağı nəzərdə tutur. İnkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadi inkişaf modelinin tərkib hissəsi kimi iki istiqamətdən geniş istifadə edilmişdir: idxalı əvəzləyən və ixracyönümlü sənaye siyasəti. İdxalı əvəzləyən istiqamətin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, milli iqtisadiyyatm əksər sahələrində himayədarlıq siyasəti yeridilir, xarici ticarət tam və ya qismən dövlətin əlində inhisarlaşdmlır, milli valyuta kon- vertasiya olunmur. Himayədarlıq siyasəti idxalı əvəzləyən sahələrin inkişafı üçün əlverişli şərait yaradır, xarici ticarətdəki dövlət inhisan xarici mallarla rəqabəti zəiflədir, milli valyutamn konvertasiya olunmaması kapitalm ölkə 24
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|