Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

lanmn işlənməsi də kifayət deyildir. Belə ki, proqramlarda icrası bir neçə ilə nəzərdə 

tutulan tədbirlər cari planlarda öz əksini tapmalıdır ki, onlann vaxtlı-vaxtında yerinə 

yetirilməsi təmin edilsin və tələb olıman nəzarət həyata keçirilsin. Bəzi proqramlarda 

nəzərdə  tutulan  hədəflərin  icra  səviyyəsinin  təhlillərini  aparmışıq.  Məsələn, 

Azərbaycan  Respublikası  regionlanmn  sosial-iqtisadi  inkişafının  birinci  Dövlət 

Proqrammm aqrar sektorla bağlı əsas hədəfləri yerinə yetirilməsinin təhlili göstərir 

ki, proqram-da 5 il ərzində kənd təsərrüfat məhsullannın orta illik real artım tempinin 

10,2 faiz olması nəzərdə tutulduğu halda (əlavə dəyərə görə), faktiki artım tempi 4,7 

faiz  olmuşdur.  Bu  dövrdə  əsas  kapitala  investisiyalann  regionlarda  istifadəsinin 

xüsusi çəkisi proqramda göstərildiyi kimi 60 faiz deyil, ancaq 38 faiz təşkil etmişdir. 

Eyni  zamanda  2008-ci  ildə  ÜDM-un  həcmi  38  milyard  manat  və  ya  proqramın 

hədəfindən 2,5 dəfə, beş il ərzində investisiyalann həcmi isə 2 dəfə çox olmuşdur. 

Prezident  İlham  Əliyev  Azərbaycan  regionlanmn  sosial-iqtisadi  inkişaf 

planlarmm  həyata  keçirilməsi,  habelə  nəzərdə tutulan  işlərin  yerinə  yetirilməsinin 

gedişi  ilə  tamşlıq  çərçivəsində  2003-cü  ildən  20ll-ci  ilin  may  ayına  qədər 

respublikamn 58 rayon və şəhərinə 195 səfər etmiş, əlavə tədbirlər haqqında onlarla 

sərəncam imzalamış, milyon manatlarla investisiya vəsaiti ayımuşdır. 

“Azərbaycan Respublikası regionlanmn 2009-2013-cü illərdə sosial- iqtisadi 

inkişafı Dövlət Proqramf’mn 2010-cu ildə şəhər və rayon icra hakimiyyəti başçılan 

yamnda  fəaliyyət  göstərən  şuralarda  müzakirəsi  za-  mam  2308  yeni  təklif  irəli 

sürülmüşdür. Dövlət proqramımn icrasından ötən 4 il ərzində yerlərdə ictimaiyyətin 

nümayəndələri  ilə  keçirilmiş  görüşlərdə  qaldınimış  məsələlərin  həlli  üçün 

Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərə- flndən rayonlann sosial-iqtisadi inkişafımn 

sürətləndirilməsinə və içməli su təminatma dair Dövlət Proqramına əlavə olaraq 64 

sərəncamı ilə ümumilikdə 232,5 mln. manat vəsait aynimışdır. (31,20.02.2013). 

Regional inkişafln ikinci dövlət proqrammda nəzərdə tutulan tədbirlərin sayı 

1100-ə yaxındır. Onlann əsas icraçılan kimi 40 adda mərkəzi icra hakimiyyəti orqam, 

dövlət səhmdar cəmiyyətləri, yüzlərlə yerli icra hakimiyyəti və bələdiyyə orqanlan 

nəzərdə  tutulmuşdur.  Onlar  da  öz  növbəsində  yüzlərlə  sifarişçi,  podratçı  və 

subpodratçı  təşkilatlan  bu  işlərə  cəlb  etməli  olurlar.  Belə  faktlan  davam  etdirmək 

olardı... Bütün bunlar bir daha göstərir ki, dövlət proqramlanm tərtib etmək hələ işin 

başlanğıcıdır.  Onlann  vaxtında  və  tam  həcmdə  yerinə  yetirilməsini  təmin  edən 

mexanizm  lazımdır.  Bütünlükdə  bu  orqanlann  və  təşkilatlann  əvvəlcədən 

razılaşdmimış fəaliyyətini koordinasiya edə bilən sənəd ancaq cari və uzunmüddətli 

iqtisadi və sosial inkişaf planlan ola bilər. 

392 

---

Bütün  bunlar  göstərir  ki,  iqtisadi  tənzimləmə  vasitəsi  kimi  təkcə 

proqnozlardan və dövlət proqramlarından istifadə etmək heç də kifayət deyil. Çünki 

birdəfəlik 4-5 ilə hesablanmış proqramlaşma tələb olunan tədbirlərin hamısını əhatə 

edə  bilmir.  Bu  nöqsam  aradan  qaldırmaq  üçün  cari  və  perspektiv  planlaşdırmanın 

tətbiqinin zəruriyyəti meydana çıxır. Bizim araşdır- malanmız da sübut edir ki, dövlət 

proqramlannm  və  proqnozlarmm  vaxtlı-  vaxtında  icra  edilməsi  cari  və  perspektiv 

planlaşdırmanın tətbiqini zəruri edir. Nazirlər Kabinetinin 2011-ci ilin sosial-iqtisadi 

inkişafinm  yekunlanna  həsr  olunmuş  iclasında  ölkə  başçısı  demişdir:...  «həyat 

yerində durmur, yeni məsələlər ortaya çıxır, yeni layihələr icra edilməyə başlayır və 

biz təbii ki, daim dəqiqləşdirmə apannq...» 

“2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması 

və  davamlı  inkişaf  Dövlət  Proqramf’nda  da  şəhər  və  regionlann  uzunmüddətli 

kompleks  inkişaf  planlannm  hazırlanması  və  həyata  keçirilməsi  və  sənayenin,  o 

cümlədən qeyri-neft sektorunun kompleks inkişafım təmin edən dövlət proqrammın 

qəbul  edilməsi  nəzərdə  tutulmuşdur  (14-cü  fəsil).  İndiyə  qədər  bunlardan  birinci 

tapşınğa  əməl  olunmamışdır.  Bu  proqrama  görə  2015-ildə  adambaşına  ÜDM-in 

istehsalı  6594  manata  çatdırılmalıdır.  Ancaq  2014-cü  ildə  hazırlanmış  dövlət 

pro^nozlarmda 2015-ci ilə bu göstərici 6188 manat müəyyən edilmişdir. 

“Büdcə  sistemi  haqqında”  AP  qanununda  deyilir  ki,  büdcə  mədaxilinin 

hesablanması  və  büdcə  məxaricinin  əsaslandıniması  sosial-iqtisadi  proqnozlara 

uyğım  həyata  keçirilməlidir.  Qanunla  sosial-iqtisadi  proqnozlara  belə  yüksək 

əhəmiyyətin  verilməsinə  baxmayaraq,  onlann  işlənməsi  və  icrası  prosesi  ilə  bağlı 

texnoloji  və  prosedura  məsələləri  dəqiq  və  əhəmiyyətinə  adekvat  müəyyən 

edilməmişdir. 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  dövlət'  planlaşdırma  metodlarmdan  kifayət 

qədər səmərəli istifadə etmək üçün bu sahədə elmi işləmələrin apa- nlması zəruridir. 

Elə  etmək  lazımdır  ki,  ölkənin  siyasi  rəhbərliyində,  iqtisadçı  mütəxəssislər  də  və 

bütünlükdə cəmiyyətdə planlaşdırmanm iqtisadi inkişaf prosesinə cəlb edilməsinin 

zəruriliyinə əminlik yaransın. 

Biz hesab edirik ki, respublikamn praktikasmda istifadə olunan orta müddətli 

proqnozlaşdırmanm  tətbiq  edilməsindən  və  proqnozlarm  “sürüşkən”  lik 

texnologiyasından imtina edilməlidir. Makroiqtisadi proqnozlaşdırma ilə hökumətin, 

sifarişi əsasmda ölkənin elmi-tədqiqat mərkəzləri məşğul olsa düzgün olar. Mərkəzi 

dövlət  orqanlan  öz  növbəsində  yeni  metodologiya  və  işin  təşkili  əsasmda  yeni 

məzmunlu və statuslu cari və uzun müddətli (beş il) planlar işləyib haznlamalıdırlar. 

Onlar  sahə  nazirlikləri,  dövlət  şirkətləri,  səhmdar  cəmiyyətləri,  iri  özəl  istehsal  və 

xidmət  birlikləri  ilə  razılaşdırma  əsasmda  istehsalm  (xidmətin)  planlaşdırması  ilə 

məşğul olsa düzgün olar. 

393 

---