Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

nəzərə  alınmaqla,  müvafiq  dəqiqləşdirmələr  apanlmalıdır.  Planlar  kompleks 

müzakirədən  sonra  Nazirlər  Kabineti  tərəfindən  bəyənilə  və  tövsiyə  edilə  bilər. 

Dəqiqləşdirilmiş bu plan əsasında da dövlət büdcəsinin gəlirlərinin proqnozlan ilkin 

real bazaya əsaslanmış olar. 

Milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsində planlann rolunu yüksəltmək  məqsədi 

ilə iqtisadi və sosial inkişaf planlarının yüksək keyfiyyətlə hazırlanmasım hökumətin 

mühüm  vəzifəsi  kimi  qiymətləndirilməsi  tələb  olunur.  İqtisadi  və  sosial  inkişaf 

planlanm dövlətin iqtisadi siyasətinin realizasiyası üçün inkişaf resurslanm səfərbər 

etməyə  imkan  verən,  realizasiyası  nəticəsində  əldə  olunması  ehtimal  olunan 

parametrləri  əks  etdirən  mühüm  dövlət  sənədi  kimi  qiymətləndirilməlidir.  Burada 

diqqətə  çatdırmaq  istədiyimiz  vacib  məsələ  ondan  ibarətdir  ki,  iqtisadi  və  sosial 

inkişafın  cari  və  pers-pek-  tiv  planlannm  hazırlanması  İqtisadiyyat  və  Sənaye 

Nazirliyinin  fiınksiyala-  nndan  biri  hesab  edilməlidir.  Normativ  hüquqi  aktlara 

əsasən İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi özünün fəaliyyət istiqamətləri üzrə nəzarət 

etmə  hüququna  malik  olduğuna  görə,  planlaşdırma  da  onun  əsas  fəaliyyət 

istiqamətlərindən  biri  kimi  qəbul  edüərsə,  planlann  tərtib  olunması  prosesinə  və 

icrasına nəzarəti məhz bu orqan həyata keçirməyə borcludur. Geniş tərkibdə (məhsul 

növləri,  əsas  istehsalçılar)  plan  göstəricilərinin  yerinə  yetirilməsinin  yekunlan 

hökumət  səviyyəsində  müzakirə  edilməli,  ortaya  çıxan  problemlər  və  çətinliklər 

müzakirə predmeti olmalıdır. 

Bazar  iqtisadiyyatı  inkişaf  etmiş  istənilən  dövlətdə  müxtəlif  metodlardan, 

mexanizmlərdən  və  vasitələrdən  istifadə  etməklə  bu  və  ya  digər  formada 

planlaşdırmadan istifadə edilir. Ona görə ki, məqsədi, şərtləri, resurs- lan və məqsədə 

nail  ofma  amillərini  müəyyən  etmədən  cəmiyyət  iqtisadiyyatın  səmərəli  fəaliyyət 

göstərmədini təmin edə bilməz. 

Qirğizistan MEA akademiki T.Koyçuyevin fikrincə, “...özbaşına bazan plana 

və planı bazara qarşı-qarşıya qoymaq səhvdir. Onlar nəinki birgə ola bilirlər, hətta 

bib-birini  tamamlayırlar.  Bazann  planlaşdırmaya  ehtiyacı  var.  Planlann  yerinə 

yetirilməsi  isə  bazar  mexanizmlərinin  köməyi  ilə  təmin  edilməlidir”  (80,  s.lOO). 

Plamn və bazann funksiyalan müxtəlifdir. Plan əvvəlcədən görmə formasıdır. Plan 

kəmij^ət və keyfiyyət baxımmdan məqsədin və arzu edilən nəticələrin qabaqcadan 

müəyyən  edilməsidir.  Müxtəlif  növ  və  təyinatlı  məhsullara  (xidmətlərə)  ölkənin 

tələbatmm  proqnozlaşdınl-  ması,  planlaşdıniması,  onlarm  icrasına  ciddi  nəzarət 

sisteminin  qurulması  zəruridir.  Bazar  isə  məqsədə  nail  olmaq  üçün  təsərrüfatçılıq 

rejimidir.  Direktivlərdən  azad  olan  plan  bazar  mexanizmlərinin  funksiyalarım 

dəyişdirmir.  İqtisadi  artımı  və  cəmiyyətin  və  sahibkarlann  maraqlanmn  balanslaş- 

dmlmasmı  təmin edən  çərçivə  daxilində  onlara  hərəkət sərbəstliyi  verir.  Ba-  zarm 

sərbəstlik hədləri dedikdə nəzərdə tuturuq ki, bazar mexanizmlərinin 

396 

---

hərəkəti milli maraqlar və sosial yçzifələrin həlli çərçivəsindən kənara çıxmamalıdır. 

Plan və bazar dövlətin vahid iqtisadi sisteminin iki tərəfidir. Ölkə iqtisadiyyatı 

nə  qədər  çox  ukladlı  olsada,  o,  vahid  sistemdir.  Dövlət  bu  vahidliyi  hüquqi, 

təşkilati-inzibati plan, maliyyə və bazar mexanizmləri ilə təmin edir. 

Bazar  və  planın  qarşılıqlı  əlaqəsinə  baxarkən  bu  problemin  2  səviyyəsini 

görmək lazımdır. Sahibkar - istər fərdi, istərsə də kollektiv və ya dövlət müəssisəsi, 

özünün  təsərrüfat  fəaliyyətinin  planım  müəyyənləşdirir:  istehsal  edəcəyi  məhsulun 

müqyasım  və  dinamikasım,  ona  tələb  olunan  maddi,  maliyyə  və  insan  resurslanm 

müəyyən  edir,  bundan  sonra  istehsala  başlayır.  Ancaq  sahibkann  öz  plamm 

realizasiya  etməsi  təkcə  ondan  asılı  deyil.  Dövlətin  tənzimlədiyi  mexanizmlərin 

(kredit,  vergilər,  güzəştlər,  cərimələr  və  s.)  önəmli  olub-olmaması  sahibkarlann 

planlannm  icrasmda  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bundan  başqa  dövlətin  qlobal 

məqsədləri var. Bu məqsədlərə ça- tılmasına həm iqtisadiyyatm özəl sektoru, həm də 

dövlət sektoru istiqamətləndirilməlidir. Bu istiqamətdə ortaya qoyulan vəzifəni təkcə 

bazann üzərinə qoymaq olmaz. Burada məqsədyönlü ^nzimləmə tələb olunur. Bunu 

da dövlət planlaşdmiması vasitəsi ilə həyata keçirmək mümkündür. 

Rusiya  Elmlər  Akademiyasımn  müxbir  üzvü,  İqtisadiyyat  İnstitutunun 

direktoru  R.Qrinberqin  fikrincə,  resusrlar,  texniko-texnoloji,  sosial  və  ekoloji 

problemlərin kompleks həlli əsasında gələcəyin məqsədyönlü formalaşdı- nlmasına 

tələbat  ildən  ilə  aktuallaşır.  O  hesab  edir  ki,  bazar  iqtisadiyyatında  makroiqtisadi 

planlaşdırma indikativ xarakter daşımalıdır. (94, s. 108-112). 

Fransanm,  Yaponiyanm,  Sinqapurun,  Tayvanın,  Malayziyamn  təcrübəsi 

göstərir  ki,  indikativ  planlann  icrası  ücün  maliyyə,  pul-krediti  və  xarici  iqtisadi 

əlaqələr siyasətinin müxtəlif tədbirlərinin vasitəsi ilə dövlət mülkiyyət formasından 

asılı olmayaraq təsərrüfat sübyektlərini stimullaşdırmalıdır. 

Dövlət  tənzimlənməsinin  planlaşdırma  metodundan  istifadə  inkişaf  etmiş 

institusional sistemin  mövcudluğunu zəruri edir. ABŞ-da planlaşdırma fəaliyyətini 

Dövlət Planlaşdırma Departementi həyata keçirir. Bu fəaliyyət növü əsasən ştatlar 

səviyyəsində  cəmlənmişdir.  Ancaq  bu,  ümumi  milli  proqramlarm  olmasım  istisna 

etmir. Yaponiyada hökumət və müstəqil or- qanlann geniş şəbəkəsi vardır ki, onlar 

milli  planları  və  regionlarin  (prefek-  turalann)  komplel^  inkişaf  planlarini  tərtib 

edirlər.  Bu  ölkədə  ərazinin  kompleks  inkişafimn  planlaşdmiması  üzrə  Məsləhət 

Şurası, İqtisadi Planlaşdırma İdarəsi və başqa institutlar fəaliyyət göstərirlər. 1955-ci 

ildən başlayaraq indiyə qədər ölkədə mühüm iqtisadi problemlərin həllini əhatə edən 

beşillik planlar tərtib edilir. Cənubi Koreya Respublikasında beşillik planlaşlaşdırma 

sistemi mövcuddur. O, bütünlükdə ölkə iqtisadi}ryatı, onun sektorlan və regionlan 

üzrə məqsədli oriyentirlər verir. Ümumi milli müzakirə üçün plan 

397 

---