Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Avropa İttifaqının miqyasında planlaşdırmanın hüquqi bazası fəal surətdə formalaşdınlır (95, s.l24). İndikativ, yəni tövsi> 7ə təyinatlı planlaşdırma Qərb ölkələrində çoxdandır ki, tətbiq olunur və bazarla birgə yaşayır. Həmin ölkələrdə planlaşdırma böhranların qarşısmm alınmasında və istisadi inkişaf tempinin sürətləndirilməsində mühüm rol oynamışdır. İndikativ planlaşdırmamn tərkib hissəsi kimi seçilmiş prioritetlərin maliyyə-sənaye qruplan, sahibkarlar itti- faqlan, həmkarlar təşkilatlan, iri korporasiyalar ilə razılaşdırma prosedurundan istifadədir. İndikativ planlaşdırmam həyata keçirən ölkələrin əksəriyyətində uzunmüddətli və orta müddətli proqnozlann işlənilməsinin strategiyasmm, uzun, orta müddətli və illik indikativ planlann işlənməsi ilə koordinasiya problemi mövcuddur. Planlaşdırma və proqnozlaşdırma çoxdandır ki, dünya ictimaiyyətinin diqqət mərkəzindədir. Bu sahədə iş aparmaq üçün BMT-nin İnkişafın Planlaşdıniması Komitəsi yaradılmışdır. Onun tərkibinə BMT-nin üzv ölkələrinin planlaşdırma nazirləri daxil edilmişdir. Dövlət təsərrüfat subyektləri tərəfindən planlann yerinə yetirilməsi üçün güclü stimul yaratmalıdır. İdarəetmə stru^urlan müvafiq normativ - hüquqi baza işləyib hazırlamalıdır: reqlament, müxtəlif metodikalar, planlann resurslarla balanslaşdıniması, ekspertizalann apanimasma dair müxtəlif təlimatlar, dövlət plan və proqramlannm icrasma nəzarət sistemi. Təəssüflə qeyd etmək istəyirik ki, Azərbaycan cəmiyyətində planlaşdırmaya qarşı bir antipatiya, “taqsırkar” obrazı yaradılmışdır. Bəzi mərkəzi idarəetmə orqanlannın rəhbərləri ölkədə cari və perspektiv planlardan istifadə edilməməsini ciddi uğur hesab edirlər, fəxrlə deyirlər ki, Azərbaycanda planlı iqtisadiyyat sistemi ləğv edilmişdir (31, 24.12.2010). Həyatımn 25 ildən çoxunu planlaşdırma orqanlannda işləyən şəxs kimi bildirirəm ki, Azərbaycamn uzun və qısa müddətli kompleks sosial-iqtisadi inkişaf proqnozlan və planlan tərtib edilib, həyata keçirilsə ölkənin iqtisadi, sosial və mədəni naliyyətləri daha da masştablı olar. Bazar iqtisadiyyatı dövründə planlaşdırmanın zəruriliyini əsaslandıraraq, 1994-cü ildə “Azərbaycan” qəzetində dərc edilmiş “Planlaşdırma lazımdırmı?” məqaləmdə yazmışdım: “Müasir dövrdə tamamilə yeni metodologiyaya əsaslanan və yeni məzmuna malik olan planlaşdırma sisteminin yaradılmasından və tətbiqindən söhbət gedə bilər. Əgər əvvəllər plan göstəriciləri və onlann həcmi təsdiq olunub qanım gücünə malik olurdularsa, indi qanunlarla təsdiq olunmuş normativ aktlara əsaslanan göstəricilər işlənib hazırlanmalıdır”. İqtisadi planlaşdırma göstəriciləri makro və mikroiqtisadi strukturlan eyni zaman və məkan daxilində əhatə etməlidir. Mənim fikrimcə, iqtisadi və sosial inkişaf planlan 12-13 bölmədən ibarət ola bilər. Onlar istehlak və istehsal göstəricilərini, maddi-texniki, maliyyə-kredit resurslanm, elmi- 400
texniki tərəqqini, xarici iqtisadi əlaqələri, investisiya proqramlanm, sahibkarlıq və rəqabətin inkişafını, əhalinin məşğulluğunu və yeni iş yerlərinin yaradılmasını, sosial müdafiə məsələlərini, ölkənin müdafiə qüdrətinin möhkəmləndirilməsini və digər sahələri əhatə etməlidirlər. Hər bir bölmənin də özünə məxsus texniki-iqtisadi göstəriciləri olmalıdır. Bütünlükdə göstəricilər sistemi makro və mikroiqtisadi strukturlan əhatə edərək, onlann inkişafım əlaqələndirməlidir. Göstəricilərin tərkibi, onlann statusu və məzmunu bazar iqtisadİ 5^atımn tələblərinin yerinə yetirilməsi üçün şərait yaratmalı, mərkəzləşdirilmiş qaydada planlaşdınlan iqtisadiyyatın idarəetmə mexanizmlərini bazar iqtisadiyyatımn tələblərinə yaxınlaşdırmalıdır. Planlaşdu*- manm əhatə edə biləcəyi bütün göstəriciləri burada əks etdirmək mümkün deyil. Onlann bir neçəsinin adım çəkməklə kifayətlənmək istərdim: məhsul istehlakmm ümumi həcmi (daxili istehsal, idxal), xarici iqtisadi fəaliyyət, məhsul istehsalımn ümumi həcmi, məhsul satışı (daxili bazarda satış, xarici bazarda satış), təsərrüfat subyektlərinin mənfəəti (formalaşma istiqamətləri göstərilməklə), əhalinin məşğulluğu və əmək məhsuldarlığı, tədiyyə balansı, kredit resurslan, vergilər, investisiyalar, daxili və xarici investisiyalar, hazır məhsullann anbar qalıqlan və s. Yeni plan göstəriciləri əsasında respublika üzrə statistika uçotu və hesabat formalan yenidən işlənib təkmilləşdirilməlidir. Əvvəlki illərdən fərqli olaraq müasir dövrdə tərtib olunan planlar, nəinki kəmiyyət ölçüləri ilə ifadə olunan göstəriciləri əks etdirməli və həm də planda qarşıya qoyulan vəzifələrin yerinə yetirilməsini təmin edən kon- krekt tədbirləri də əhatə etməlidir. Bu, xüsusilə plamn sahibkarlığı, rəqabəti, antiinhisarhğı, maliyyə və tədiyyə balanslarını, sosial müdafiə məsələlərini əhatə edən bölmələrə şamil edilməlidir. Ayrı-ayn plan göstəriciləri, xüsusilə dövlət büdcəsi və istehsal bazası ilə əlaqəli olan göstəricilər vaxtaşırı, təsərrüfat subyektlərinin təqdimatı əsasında müvafiq idarəetmə orqanlan ilə birlikdə İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi tərəfindən yenidən baxıla bilər. Plan tapşmqlan həmişəki kimi təsdiq edilmələdirlərmi? Hansı orqan tərəfindən təsdiq edilməlidir? Hesab edirəm ki, icrası məcburi və ya normativ xarakter daşıyan göstəricilər üzrə plan tapşmqlan respublikanın ali idarəetmə və qanunvericilik orqanlan tərəfindən təsdiq edilməlidir. Məsələn, məhsul istehsalı, məhsul satışı, respublika büdcəsindən investisiya qoyuluş- lannın həcmi, daxili və xarici kredit resurslan, pul emissiyası, dövlət ehtiyacı üçün mal satışı, əhalinin sosial müdafiəsi tədbirləri, təsdiq olunmuş normativ aktlann dəyişdirilməsi üzrə təkliflər və digər bu xarakterli plan tapşmqlan qanunla müəyyən edilmiş qaydada müvafiq icraçılarla razılaşdırmadan sonra təsdiq oluna bilər. Nəzarət xarakterli göstəricilər İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyində bəyənilə bilər. Məsələn, mənfəət və ondan istifadə, bu və ya digər məhsullara və xidmətlərə tələbat, ayn-ayn məhsul növləri, 401
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|