Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

dərc edilir. Ondan sonra iqtisadi planlaşdırma idarəsi müzakirənin nəticələrini nəzərə 

almaqla onu dəqiqləşdirir. Müzakirələrdə və dəqiqləşdirmədə əsas məqsəd ümumi 

dövlət, idarə, region və əhalinin müxtəlif təbəqələrinin maraqlanm razılaşdırmaqdan 

ibarətdir. 

İnkişaf etmiş ölkələrdə hazırlanan planlann ümumi cəhəti mərkəzləşdirilmiş 

qaydada  qəbul  edilən  strateji  istiqamətləri  cari  problemlərin  həllinin  yerlərdəki 

imkanlan ilə sıxı surətdə əlaqələndirməkdir. Beşillik planlann tərtib edilməsinə Qərb 

ölkələrində  XX  əsrin  30-cu  illərində  başlamışlar.  O  dövrdə  planlaşdırmaya  çox 

əhəmiyyət verən ölkə Almaniya olmuşdur. 1945-ci ildə Fransada qəbul edilən birinci 

plan  müharibədən  sonra  iqtisadiyyatın  bərpasına  həsr  olunmuşdur.  Planda  əsas 

məhsul növləri üzrə istehsalın həcmi natural göstəricilər üzrə müəyyən edilmişdir, bu 

plan  hətta  direktiv  xarakter  daşıyırdı,  qiymətlər  təsbit  edilmişdir.  Onun  yerinə 

yetirilməsi üzərində nəzarət nəzərdə tutulmuşdur. 

İsrailin  Strateji  Planlaşdırma  Nazirliyi,  Misir  Ərəb  Respublikasımn 

Planlaşdırma  və  Beynəlxalq  Əməkdaşlıq  Nazirliyi,  Birləşmiş  Ərəb  Əmirliklərinin 

İqtisadiyyat və Planlaşdırma Nazirliyi, Hollandiyamn Mərkəzi Planlaşdırma Bürosu, 

Türkiyə Respublikasınm Dövlət Planlaşdırma Təşkilatı, Fransanın Bäş Planlaşdırma 

Komissariatı,  Əfqanıstanın  Planlaşdırma  Nazirliyi  və  bir  çox  digər  inkişaf  etmiş 

(Cənubi  Koreya,  Yaponiya)  və  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrdə  əsas  funksiyası 

planlaşdırma  olan  mərkəzi  dövlət  institutlan  fəaliyyət  göstərirlər.  Bu  ölkələrdə 

müasir dövrdə işlənib hazırlanan planlar inzibati amirlik iqtisadiyyatımn planlanndan 

fərqlənirlər. Həmin planlar dövlət tərəfindən müəyyən resurs təminatı olan məqsədli 

və  tövsiyə  xarakterlidirlər.  Planlaşdırma  vasitəsi  ilə  ictimai  və  şəxsi  maraqlann 

səmərəli  əlaqələndirilməsinə  və  uzlaşdınimasına  nail  ola  bilmişdilər.  Planlaşdırma 

ölkədə industrial cəmiyyətin qurulmasında mühüm rol oynamışdır. 

Müasir dövrdə bazar iqtisadiyyatlı ölkələrdə dövlət tənzimləmə metodu kimi 

planlaşdırmanın ən çox yayılmış forması indikativ planlaşdırmadır. 

indikativ planlaşdırmamn əsas ideyası ondan ibarətdir ki, plan orqanları ölkə, 

cahə  və  region  miqyasında  elmi-texniki  və  sosial-iqtisadi  sferaların  inkişafı  üzrə 

nəzərdə tutulan istiqamətlərin realizasiyası və arzu olunan nəticələrə nail olmaq üçün 

konkret tövsiyyələr hazırlamaqdır. Indikativ planlar vahid ümumi milli sənəddə ifadə 

olunur,  sahə,  region  və  funksional  səviyyələrdə  ətraflı  hazırlamlır,  təfərrüatı  ilə 

işlənilir. Büdcə plam indikativ planla eyni zamanda onun tərkib hissəsi kimi tərtib 

edilir.  Bu,  plan  göstəricilərinin  maliyyə  resusrlan  ilə  balanslaş-dınimasmın  vacib 

şərtidir. Büdcə plam imkan verir ki, indikativ planın yerinə yetirilməsi üçün vergi, 

kredit  və  digər  iqtisadi  mexanizmlərdən  istifadə edilsin.  Indikativ  planlaşdırmanın 

prinsiplərinin  və  metodlannm  məcmusu  sosial-iqtisadi,  xarici  iqtisadi  və  digər 

problemlərin həllində sistemli yanaşmanı təmin etməlidir. 

398 

---

Plan  tərtib  edilərkən  iqtisadi  fəaliyyətin  bütün  iştirakçılanmn-dövlətin, 

regionlann, sahələrin, müəssisələrin, sahibkarlann maraqlannm balanslaş- dınlması 

zəruridir. 

indikativ  planlaşdırmanın  vacib  şərti  tənzimləmə  obyektinin  düzgün 

seçilməsidir. Planlaşdırma obyekti kimi istehsal, mübadilə və istehlak sfera- lannda 

sosial-iqtisadi  strukturlar  və  proseslər,  onlar  arasındakı  əlaqələr  sistemi  ola  bilər. 

Məsələn, Azərbaycamn misalında aqrar-sənaye kompleksinin inkişafını, qeyri-neft 

sənaye sektorunun inkişafını və digər problemləri əhatə etməklə belə plan tərtib edilə 

bilər. 

Milli  Hesablar  Sisteminin  əsas  aqreqatlanmn  proqnozlaşdıniması 

metodikasım  işləyib  hazırlamaq,  onun  əsasında  sistema^  olaraq  plan  dövrünə 

sahələrarası  balanslar  tərtib  etmək  və  planlaşdırma  praktikasında  istifadə  etmək 

zəruridir. Bu da tələb edir ki, bütün iqtisadi idarəetmə orqanlan- ШП hesabat və plan 

makroiqtisadi  göstəricilərin  qiymətlərinin  razılaşdırılması  üzrə  işləri  koordinasiya 

edilsin. Planlaşdırma iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi vasitələrindən biridir. 

indikativ planlaşdırmanın 80 illik tarixi var (80, s. 119-137). Indikativ planlar 

tövsiyyələr,  qanunvericilik  aktlar^,  habelə  strateji  inkişafın  reallaşmasında  özəl 

sektorun  iştirakım  stimullaşdırmaq  üçün  maliyyə  və  digər  vasitələrin  köməyi  ilə 

həyata  keçirilir.  Indikativ  planlara  daha  cox  ehtiyac  reqional  və  ümumi  milli 

proqraıhlann  hazırlanmasmda  və  realizasiya  olunmasında,  habelə  dövlət  -  özəl 

sektorun  partnyorluğunda  meydana  çıxır,  indikativ  planlaşdırma  mürəkkəb 

prosesdir.  Onun  çoxsaylı  tərkib  hissəsi  vardır:  hüquqi  normalar,  reqlamentlər, 

təşkilati-strukturlar,  kadr  və  informasiya  təminatı,  planlaşdırmada  istifadə  olunan 

metodlar,  texnologiyalar,  modellər  və  sair.  Dövlət  üçün  vacib  məsələ  özünün 

institutlarmın  olniasıdır.  Digər  mühüm  aspekt  indikativ  planlann  realizasiyasımn 

monitorinqini  və  resurslardan  istifadənin  səmərəliliyini  qiymətləndirmək  üçün 

proseduramn  müəyyən  edilməsidir;  Monitorinqin  yekunlan  əsasında  planlara 

müəyyən düzəlişlərin edilməsi də zəruridir. 

İqtisadçı alimlərin fikrincə, indikativ planlaşdırma ideyası XX əsrin əvvəlində 

Avropada meydana çıxmışdır. 20-ci illərdə Sovet Rusiyasmda indikativ planlaşdmna 

dövlət  tənzimləmə  vasitəsi  kimi  tətbiq  edilməyə  başlanmışdır.  O  dövrdə  NEP  adı 

almış  yeni  iqtisadi  siyasət  aqrar  sektorun  inkişafına  və  sənayenin  və  nəqliyyatın 

texnild cəhətdən yenidən qurulmasma (QOELRO) istiqamətlənmiş indikativ planlar 

tərtib  edilmişdir.  İkinci  dünya  müharibəsindən  sonra  qərb  ölkələrində  indikativ 

planlaşdırma  geniş  yayılmağa  başladı.  Hal-hazırda  indikativ  planlaşdırma  həm 

elmi-nəzəri, həm də praktiki aspektdə öyrənilir və istifadə edilir. Uzun illər ərzində 

indikativ planlaşdırmanm instrumentariyası, planın əsaslandıniması metodologiyası 

və metodu işlənmiş, zənjri statistik informasiya bazası yaradılmışdır. 

399 

---