Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2.11 Azərbaycan Respublikasının əmtəə bazannda tarazlıq (cari qiymətlərdə, mln. manat)
və ya bir neçə şəxsdən ibarət olan birləşmiş insanlar qrupu nəzərdə tutulur. Qohumluluq əlaqələri məcburi deyil) əldə etdikləri gəlirlərin müəyyən hissəsini özləri istehlak edirlər, qalan hissəsini əmanətə çevirirlər və bazara resurslar təqdim edirlər. Ev təsərrüfatlarına xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlannın son istehlak xərcləri onlann ev təsərrüfatlarına pulsuz təqdim etdikləri mal və xidmətlərə çəkdikləri xərcdən ibarətdir. Buraya həmçinin müəssisə və təşkilatlar tərəfindən təhsil, səhiyyə və mədəniyyət sahəsində öz işçilərinə göstərdikləri pulsuz xidmətlər də daxil edilir. Son istehlakm ən çox hissəsi ev təsərrüfatlannm hesabına formalaşır. Ev təsərrüfatlanmn istehlakı mütləq rəqəmlərlə xeyli artsa da, bu dövrdə onun xüsusi çəkisi bütünlükdə son istehlakda 2005-ci ildəki 79%-dən 2010-cu ildə cəmisi 81%-ə qədər artmışdır (cədvəl 2.12). Dövlət idarəetmə orqanlannm istehlakı daha çox artmışdır. Bu da onunla izah edilir ki, 2003-cü ildən sonra Azərbaycanda dövlət xərclərinin genişləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Bu addımın atılması son nəticədə məcmu tələbin artınimasma gətirib çıxarmışdır. Dövlət idarələrinin istehlakı 2005-ci ildəki 1,3 milyard manatdan 2010-cu ildə 4 milyard manata qədər artmışdır. Ancaq onlann xüsusi çəkisi azalmışdır.
2000
2005 2008
2010
Məbləğ
%-lə Məbləğ
%-lə
Məbləğ
%-lə
Məbləğ
%-lə
1
Mal və xidmətlərin Qmumi buraxılışı
8193,8
81,9
20252
75,4
54447
85,3
56847
86,6
2
idxal
1810,7 18,1
6624,5
24,6
9419
14,7
8772
13,4
3
Məcmu təklif
10004,6 100
26876,5
100
63866
100
65619
100
4
İxrac
18953 18,9
7881,8
29,3
26401
41,3
22907
34,9
5
Son istehlak
3753,8 37,5
6580
24,5
16830
26,4
22242
33,9
-ev təsərrüfatlarının istehlakı 2973
29,7
5211
19,4
13286
26,8
17932
27,3
-dövlət idarələrinin istehlakı 714,8 '
V
1305 4,9
34,0
5,4
3995
6.1
6
Omumi yığım
975,4 9,7
5201
19,4
7503
11,8
7125
10,9
7
Milli bazarın tələbi (s. 5+ s.6)
4729,2 473
11781
43,8
24333
38,1
29367
44,8
8
Məcmu təkliflə milli bazarın tələbi arasmdakı fərq (s. 3-S.7
275,4
52,8
15095,5
56,2
39533
72,6
36252
55,2
9
Məcmu tələb (s. 4+s. 5+s. 6)
6624,6 66,2
19662.8
73,2
50734
79,3
52274
79,7
Mənbə:
cədvəli '"Azərbaycanın Milli hesablan”, 2010, s. 105-145, «Azərbaycan rəqəmlərdə», «Müstəqil Azərbaycan 20 il» statoplu, s.314, Dövlətstatkom, B., 2011 əsasında müəllif tərtib etmişdir. Q^d: Ev təsərrüfatlarının faktiki son istehlakı ev təsərrüfatlarının son istehlak xərclərinin və onlara xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlarının xərclərinin cəmindən ibarətdir. 104
Azərbaycanın Milli Hesablannda istehlak xərclərinin uçotunun apanl- masında məzmun etiban ilə bir-birindən fərqlənən iki anlayışdan istifadə edilir: «Son istehlak xərcləri», «faktiki son istehlak xərcləri». «Son istehlak xərcləri »ndə dövlət idarəetmə orqanlanmn və ev təsərrüfatlanna xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlanmn ev təsərrüfatlanna verdikləri sosial transferlər ayn-aynlıqda əks etdirilir. «Faktiki son istehlak xərcləri »ndə isə hər iki institusional vahidin ev təsərrüfatlanna verdikləri transferlər toplanır və onların son istehlakı xərclərinə daxil edilir. Eyni zamanda hər institusional vahidin son istehlak xərcləri müvafiq məbləğdə azaldılır. Bu tədqiqat işində «faktiki son istehlak» göstəricisindən də istifadə edilir. Çünki məhz bu göstəricidə ev təsərrüfatlannm istehlak xərcləri tam əhatə olunur. 2005-2010-cu illərdə son istehlakın artımımn 81 faizi ev təsərrüfatlannm, 17 faizi dövlət idarələrinin, 2 faizi ev təsərrüfatlanna xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlarının payına düşmüşdür. Belə ki, ev təsərrüfatlannm özlərinin istehlakı 10721 mln. manat, dövlət idarəetmə orqanlanmn istehlakı 2690 mln. manat, ev təsərrüfatlanna xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlanmn istehlakı isə 251 mln. manat artmışdır. Cədvəl 2.12 2005-2010-cu illərdə instisusional vahidlər üzrə faktiki son istehlakın dinamikası
s. İnstitusional vahidlərin adı
2005
2009
2010
Mln.
man.
%-lə
Mln.man.
%-lə
Mln.man.
%-lə
Son istehlak cəmi, 6580
100
19182
100
22242
100
O cümlədən: Ev təsərrüfatlarının istehlakı
5211
79,2
15049
78,4
’•17932
80,6
Dövlət idarələrinin istehlakı 1305
19,8
• 3960
20,7
3995
18,0
Ev təsərrüfatlanna xidmət edən qeyri-kommersiya təşkilatlan
64 1,0
173
0,9
315
1,4
Mənbə:
«Müstəqil Azərbaycan 20», Dövlətstatkom, B, 2011, s.314 Ümumiyyətlə, məcmu tələbin dəyişməsinə bir çox amillər təsir edir. Onlardan əhalinin gəlirlərində, əhalinin strukturunda, mallann qiymətində və istehlakçılann zövqündə, modada, adət-ənənələrdə baş verən dəyişikliklər daha əhəmiyyətli təsir edən amillərdir. Ödəməqabiliyyətlı daxili tələbin formalaşmasında əhalinin gəlirlərinin və onlardan istifadənin rolu böyükdür. Hesabat materiallannın araşdıniması göstərir ki, Azərbaycanda daxili tələbin nisbətən aşağı olması, əsasən əhalinin gəlirlərinin və ölkə əhalisinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı olması ilə izah edilir. Burada onu qeyd edək ki, 2010-cu ildə ev təsərrüfatlanmn son istehlakı məcmu tələbin yalmz 34 faizini təşkil etmişdir. Bütünlükdə milli bazann tələbi məcmu təklifin 45 faizini, yəni yandan azmı təşkil etmişdir (cədvəl 2. i 1). 105
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|