Eimi redaktor: Rəyçilər: Ağasəlim Ələsgərov

Cədvəl 2.10 

Azərbaycan Respublikasında əmək məhsuldarlığının dinamikası 

 

Göstəricilər

 

2005

 

2006

 

2007

 

2008

 

2009

 

2010

 

1

 

Ümumi  daxili  məhsul  (2005-ci  ilin 

müqayisəli  qiymətlərdə),  milyon 

manat

 

12523

 

16843

 

21054

 

23328

 

25500

 

26775

 

 

Əvvəlki ilə nisbətən, artım tempi

 

100

 

134,5

 

125

 

110,8

 

109,3

 

105

 

 

Həmçinin, artan yekunla, %

 

100

 

134,5

 

168,1

 

186,3

 

203,6

 

213,8

 

2

 

İqtisadiyyatda  məşğul  olanların  orta 

illik sayı, min nəfər

 

3869

 

3973

 

4014

 

4111

 

4118

 

4329

 

 

Həmçinin, artan yekunla, %

 

100

 

102,7

 

103,7

 

106,2

 

106,3

 

111,8

 

3

 

Əmək məhsuldarlığı, manat (s.l:s.2)

 

3237

 

4239

 

5245

 

5675

 

6192

 

6185

 

4

 

Əmək  məhsuldarlığının  artım  tempi, 

əvvəlki ilə nisbətən %

 

100,0

 

131

 

123,7

 

108,2

 

109,1

 

99,9

 

 

Həmçinin, artan yekunla, %

 

100,0

 

131

 

162,1

 

175,3

 

191,3

 

191

 

Mənbə: 

‘'Azərbaycanın statistik göstəriciləri”, 2012, ‘‘Azərbaycanın Milli 

Hesabları", 2012, Dövlətstatkom. B., əsasında müəllif tərtib etmişdir. 

Bizim (lesablamalar və Avroasiya İnkişaf Bankınm tədqiqatçılan göstərir ki, 

MDB  ölkələri  arasmda  ən  yüksək  əmək  məhsuldarlığına  Rusiyada  nail  olmuşlar. 

Ondan  sonra  ikinci  yerdə  Belarusiyanın,  əhəmiyyətli  dərəcədə  geriləmə  ilə 

Qazaxıstamn, Azərbaycamn və Ukraynanın getdiyi qeyd olunmalıdır. MDB ölkələri 

əmək  məhsuldarlığına  görə  Polşadan,  Macanstandan,  Çexiyadan,  Almaniyadan, 

Fransadan  və  ABŞ-dan  çox-çox  daladırlar  (internet  saytı  bfm.ru).  Pribaltika 

Respublikaları  ilə  müqayisədə  Azərbaycanda  əmək  məhsuldarlığı  2,3-2,9  dəfə 

aşağıdır (2010-cu il). 

İqtisadi  sistemin  səmərəliliyini  xarakterizə  edən  göstəricidən  biri  də  əmək 

məhsuldarlığı  ilə  əmək  haqqının  artım  templərinin  nisbətidir.  İqtisadçı  alimlərin 

fikrincə,  əmək  məhsuldarlığınm  dinamikası  ilə  əlaqələndirmədən  əmək  haqqımn 

artması  ölkənin  investisiya  cəlbediciliyinə  mənfi  təsir  edir.  Ona  görə  də  əmək 

haqqımn  artımı  iqtasadiyyat  üzrə  əmək  məhsuldarlığın  artımım  üstələməməlidir. 

2005-2010-cu illərdə Azərbaycanda əmək məhsul- darlığımn orta illik artımı 14 faiz 

olmuşdursa, orta aylıq nominal əmək haqqı 21,8 faiz, əhalinin sərəncamında qalan 

real  gəlirlər  15  faiz  artmışdır.  İqtisadi  nəzəriyyədə  və  beynəlxalq  praktikada  belə 

meyllər məqbul hesab edilmir. 

Hal-hazırda  Azərbaycanda  iqtisadi  artımın  əsas  lokomotivi  ixrac  və 

investisiyalardır.  Mütəxəssislərin  fikrincə,  xarici  sifarişin  artımı  gələcəkdə  də 

iqtisadiyyatın  hərəkətverici  qüvvəsi  olacaqdır.  Statistik  məlumatlara  görə  2000-ci 

ildən xarici ticarət balansımn müsbət saldosu yaranır. 2010-cu ildə bu rəqəm 14,8 

milyard ABŞ dollan həcmində olmuşdur. Məhsul ixracımn 

100 

---

UDM nisbəti 55 faizə çatmışdır. Məhsul ixracımn strukturunda 90 faizə qədəri xam 

neft, təbii qaz və başqa xammal və yanmfabrikatlar təşkil edir. 

İqtisadiyyata  investisiyaiann  faktiki  iqtisadi  səmərəliliyi  də  hesablanmışdır. 

Bu  göstərici  müqayisəli  qiymətlərlə  2006-cı  ildəki  69  qəpikdən  20-  10-cu  ildə  16 

qəpiyə qədər və ya 4,3 dəfə aşağı düşmüşdür. Qeyri-neft sektorunda investisiyaların 

hər bir manatı orta hesabla 11 qəpik ümumi daxili məhsulun artımını təmin etmişdir. 

2005-2010-cu  illərdə  mənfəətə  görə  səmərəlilik  əmsalı  bir  faiz  olmuşdur.  Bu  da  o 

deməkdir ki, hər bir investisiya manatı investora orta hesabla bir qəpik mənfəət əldə 

etməyə imkan vermişdir. İnvestisiyaiann mənfəətə görə səmərəlilik əmsalı optimal 

səviyyədən  on  dəfələrlə  azdır.  Tədqiqatlar  göstərir  ki,  müəssisə  və  təşkilatlarda 

maliyyə  hesabatlannda  şəffaflıq  təmin  edilərsə,  onların  rəsmi  mənfəət  göstəricisi 

əhəmiyyətli dərəcədə çox ola bilər. 

2006-2010-cu  illərdə  qeyri-neft  sektoruna  30,7  milyard  manat  cari 

qiymətlərlə,  28,2  milyard  manat  müqayisəli  qiymətlərlə  həcmində  investisiya 

yönəldilmişdir. Ümumi daxili məhsulun cari qiymətlərlə artımı 13,7 milyard manat, 

müqayisəli  qiymətlərlə  isə  4,3  milyard  manat  olmuşdur.  Əsas  kapitaldan  (əsas 

fondlardan)  istifadənin  iqtisadi  səmərəlilik  göstəricisi  bu  sektorda  2006-cı  illə 

müqayisədə 2010-cu ildə 2,5 dəfə aşağı düşmüşdür. Belə ki, 2006-cı ildə qeyri-neft 

sektorunda hər manat əsas kapitala investisiyadan 27 qəpik UDM əldə edilmişdirsə, 

2010-cu  ildə  bu  göstərici  cəmisi  11  qəpik  olmuşdur  (cədvəl  2.8).  Təəssüf  ki,  belə 

meylin  sonrakı  illərdə  də  baş  verəcəyi  hökumət  tərəfindən  proqnozlaşdınimışdır. 

Belə  ki,  hökumətin  2011-ci  ildə  hazırladığı iqtisadi  və  sosial inkişafın  proqnozlan 

əsasında apardığımız hesablamalar göstərir ki, 2015-ci ildə 2011-ci ilə nisbətən əsas 

kapitala investisiyaiann iqtisadi səmərəlilik əmsalı 23 qəpikdən 20 qəpiyədək aşağı 

düşəcəkdir.  Hesabat  və  proqnoz  göstəriciləri  sübut  edir  ki,  ölkənin  investisiya 

proqramı iqtisadi səmərəlilik baxımından tələb olunan səviyyədə əsaslandmimır. 

Apardığımız  hesablamalar  göstərir  ki,  2005-2010-cu  illərdə  ümumi  daxili 

məhsulım  artımı  əsasən  neft  sektorunun  və  qeyri-neft  sektorunda  eks-  tensiv 

amillərin (faktorlann) hesabına, o cümlədən əsas kapitalın hesabına baş vermişdir (75 

faiz). 

2010-cu  ildə  ölkə  üzrə  əsas  fondlardan  istifadənin  səmərəliliyi  yüksəlmiş, 

ümumi daxili məhsulun artımının 65 faizə qədəri əsas kapitalın həcminin artımı, 35 

faizi  fondveriminin  yüksəlməsi  hesabına  əldə  edilmişdir.  Fondverimi  kənd 

təsərrüfatında 46 qəpik, mədənçıxarma sənayesində 73 qəpik, emal sənayesində 47 

qəpik təşkil etmişdir. 

İqtisadi inkişaf modelinin səlist olmasım xarakterizə edən göstəricilərdən biri 

ölkə üzrə iqtisadi fəaliyyətin nəticəsində dövlətin gəlirlərinin həcmidir. Bu məsələ 

daha ətraflı 5.6 saylı paraqrafda araşdırılır. 

101 

---