Elektronika mühazirələr

3.4.3. Tunel diodları.
Bunlar xüsusi növ yarımkeçirici diod olub müəyyən
rejimdə mənfi diferensial müqavimətə malik olurlar, yəni gərginliyin müəyyən
qiymətində cərəyan azalır. Tunel diodlarının iş prinsipi tunel effektinə əsaslanır.
Elektronların kinetik enerjisi potensial çəpərin enerjisindən (hündürlüyündən) kiçik
olduqda belə, onların p-n keçidini keçməsi hadisəsi tunel effekti adlanır. Tunel
diodlarının VAX-ı düz istiqamətdə mənfi diferensial müqavimətli hissəyə malikdir,
əks istiqamətdə isə cərəyan adi diodların düz cərəyanından böyükdür, yəni tunel
diodu əks istiqamətdə açıqdır (şək. 3.10). Tunel diodu əsas yükdaşıyıcılar əsasında
işlədiyindən, onlar çox yüksək tezliklərdə (f>10 QHs) tətbiq olunur. Tunel
diodunun VAX-ında mənfi diferensial müqavimətli hissənin olması onlardan
gücləndirici element kimi istifadə etməyə imkan verir. Onlardan generatorlarda da
istifadə olunur.
3.9. 
Dayaq diodu (stabilitron):
Downloaded by Mehman Mammadov ([e-mail])
lOMoARcPSD|30503707

---

Hazırda tunel diodları Ge və GaAs -dən hazırlanır. Tunel diodlarının əsas
parametrləri VAX-ın maksimum və minimumuna uyğun gələn cərəyan (I
1
,I
2
) və
gərginliklər (U
1
, U
2
), xarakteristikanın düşən hissəni müəyyən edən diferensial
müqavimət: I
1
/I
2
nisbəti və kimi təyin olunan gərginlik sıçrayışıdır.
3.4.4. Varikap.
Varikaplar diodların xüsusi bir növü olub, başqa diodlardan
fərqi, onların keçidinin tutumunun, ona tətbiq olunan gərginliyin qiymətindən
güclü asılı olmasıdır. Məhz bu xassəsi varikapları (ingilis dilindən - dəyişən tutum)
dəyişən tutumlu kondensator əvəzi istifadə etməyə imkan verir. Varikaplarda tutum
gərginliklə tənzim olunur. Ona görə də varikapları sxemlərdə idarə olunan
kondensator kimi istifadə edirlər. Varikapda diodun çəpər tutumundan istifadə
olunur; belə ki, diodun çəpər tutumunun keyfiyyətliliyi (kondensatorun əsas
parametri) kifayət qədər yüksəkdir. Çəpər tutumu çox yüksək tezliklərə qədər
tezlikdən asılı deyil və temperaturdan zəif asılıdır. Əks gərginlik artdıqca,
varikapın tutumu azalır. 
Varikapın iş prinsipi p-n-keçidin tutumunun gərginlikdən asılı olaraq
dəyişməsinə əsaslanmışdır. Bağlı p-n - keçidi çəpər tutumu adlanan tutuma
malikdir. Bağlayıcı gərginlik artdıqca p-n - keçidin eni böyüyür, keçidin tutumu
azalır və gərginlik azaldıqda əksinə. Tezlik vurucularında istifadə olunan varikaplar
varikatorlar adlandırırlar. Bu cihazların işi elektron-deşik keçidinin tutumunun
qeyri-xəttilik xassəsinə əsaslanmışdır. Əgər varikapa U
y
dəyişən gərginliyi versək
p-n - keçidin tutumu ∆C qədər dəyişəcək (şək. 3.11, a,b). Tutumun dəyişməsini
aşağıdakı kimi izah etmək olar.
Şək. 3.10. Tunel diodu:
a – şərti işarəsi; b – volt-amper xarakteristikası. 
Downloaded by Mehman Mammadov ([e-mail])
lOMoARcPSD|30503707

---

U
y
gərginliyinin müsbət yarımperiodunda p-n- keçidin potensial çəpəri
(baryeri) azalır və onun bağlayıcı təbəqəsi azalır (p-n-keçidin eni azalar). Bu
kondensatorun lövhələri arasında məsafənin azalmasına ekvivalentdir və bu hesaba
tutum artır. Gərginliyin mənfi yarımperiodunda bağlayıcı təbəqə genişlənəcək və
p-n – keçidin tutumu azalar (kondensatorun lövhələri arasında məsafənin artmasına
ekvivalent olaraq). Beləliklə varikapın əsas xassəsi ondan ibarətdir ki, onun p-n –
keçidinin tutumu ona tətbiq olunan gərginlikdən asılı olan kondensatora
ekvivalentdir. Ona görə də varikaplar parametrik gücləndiricilərdə, tezliyin
elektron köklənməsi, tezlik modulyasiyası və faza modulyasiyası sxemlərində
geniş tətbiq tapmışdır. 
Varikapları nöqtəvi (p-n- keçidin yarımsfera formasında) və müstəvi
şəklində hazırlayırlar. Aşağı tezlikli varikaplar üçün material silisium, yüksək
tezliklilər üçün isə germanium və ya arsenid galium istifadə olunur.
Varikaplar radiotexniki və elektron qurğularında idarə olunan kondensator
kimi tezliyi avtomatik köklənən sxemlərdə, amplitud və tezlik modulyasiyalı
sxemlərdə, parametrik gücləndiricilərdə istifadə olunur. Varikapın sxemlərdə şərti
işarəsi şək. 3.11, c-də verilmişdir.