Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

  Ideal ventilning VAXi
  Real ventilning VAXi
I
to‘g‘
U
to‘g‘
i
tes
u
to‘g‘
i
to‘g‘
u
tes

---

204
Germaniyli  ventillar,  asosan,  ko‘proq  kichik  kuchlanishli
to‘g‘rilagichlarda qo‘llaniladi, chunki ularning U
to‘g‘
 kuchlanishi
kremniyli ventillarga qaraganda 2—3 marta kichik.
Kremniyli  ventillar  germaniyli  ventillarga  qaraganda  katta
U
tes.rux
  kuchlanishga  va  2—3  marta  kichik  I
tes 
tokka  ega  va
quvvatli  tiristorli  to‘g‘rilash  qurilmalarida  yuqori  temperatu-
ralarda qo‘llaniladi. Boshqarilmaydigan kremniyli ventillar 1000
A  gacha  I
to‘g‘
  toklar  va  1000  V  gacha  teskari  kuchlanishlarga
ishlab chiqariladi.
Kremniyli  ventillar  boshqariladigan  ventillar  tiristorlar  bo‘li-
shi  ham  mumkin.  Ular  boshqariladigan  to‘g‘rilagichlarda  qo‘l-
laniladi.  U  to‘rt  qatlamli  yarimo‘tkazgichli  tuzilishdagi  uch
elektrodli asbob  hisoblanadi (10.6-rasm).
Oddiy  dioddagi  anod  va  katoddan  tashqari,  ular  yana  bir
boshqarish elektrodiga (BE) ega bo‘ladi. Boshqarish elektrodiga
musbat  qutbli  signal  berilmagandagi  tiristorning  volt-amper
tavsifi 10.7-rasmda keltirilgan.
Tiristor anodiga U
a.max 
kuchlanishdan  kichik bo‘lgan  kuch-
lanish  berilmaguncha  tokni  o‘tkazmaydi.  Bu  vaqtda  tiristordan
juda  kichik  bo‘lgan  I
isr
  isrofiy  tok  oqib  o‘tadi  (1-soha),  agar
U
a
= U
a.max
  bo‘lsa,  tiristor  ochiladi  (I
ot
  tokda)  va  ikkinchi
barqaror ishlash sohasiga bo‘ladi, u holda undan oqib o‘tadigan
I
to‘g‘
 tok yuklama qarshiligi orqali aniqlanadi.
10.6-rasm. Tiristorning tuzilishi va sxemada belgilanishi.
BE
A
a
b
c
p
n
p
n
K
K
A
BE

---

205
Agar  I
to‘g‘
  tok  I
yot
  tokkacha  kamaysa,  tiristor  o‘z-o‘zidan
yopiladi.  3-soha  tiristorning  nobarqaror  ish  zonasi  hisoblanadi.
4-soha  har  qanday  dioddagi  kabi  teskari  kuchlanishda  tiristor-
ning yopilishiga mos keladi.
Agar  boshqaruvchi  elektrodga  signal  berilsa,  1-  va  3-
sohalarda  tiristorning  tavsifi  o‘zgaradi,  ya’ni  I
b1
  tokda,  U
a.max1
kuchlanishning  kichik  qiymatida  tiristor  ochiladi,  I
b
  tok  I
b2
tokka ortganda u yanada ochiladi, U
a.max2 
kuchlanish kichikroq
bo‘ladi.  Yetarlicha katta  I
b
  tokda  tiristorning  volt-amper  tavsifi
oddiy boshqarilmaydigan diod volt-amper tavsifiga yaqin bo‘ladi.
Shunday qilib, agar tiristor  o‘zgaruvchan tok zanjiriga qo‘yilsa,
I
b
 tokka bog‘liq ravishda U
a.max
 kuchlanishining turli qiymatlarida
10.7-rasm. Yarimo‘tkazgichli tiristorning volt-amper tavsifi.
1—to‘g‘ri yo‘nalishda o‘tkazmaslik sohasi; 2—teshilish sohasi;
3—manfiy qarshilik sohasi; 4—yuqori o‘tkazuvchanlik sohasi;
 5—teskari yo‘nalishda o‘tkazmaslik sohasi; 6—qaytmas
  ko‘chkisimon  teshilish  sohasi.
i
tes
6
5
u
tes
I
ut
I
yoq
i
to‘g‘
4
3
I
bosh
0
2
I
bosh
=0
u
to‘g‘
u
to‘g‘.maks
1

---

206
ochiladi.  Agar  tiristorlarni  to‘g‘rilagichlarda  diodlar  o‘rniga
qo‘yilsa,  to‘g‘rilagich  chiqishida  boshqariladigan  kuchlanish
olinadi.  Tiristor  ochilgan  bo‘lsa,  boshqarish  elektrodining
boshqarish  ta’siri yo‘qoladi  va tiristorni  teskari kuchlanish  yoki
tarmoqdan  uzish  orqali  yopish  mumkin.