gigroskopiklik yoki
suv singdirish bilan ifodalanadi.
Material yuzasining namlanishi izolyatsion qutblanish tabiatiga bog’liqdir.
Ionli qutblanuvchi jism yuzasida qarama-qarshi ishorali ionlar joylashib, ular
qutbli suv molekulalarini o’ziga tortadi va izolyatsiya yuzasida bir necha
molekulalar qatlamini hosil qiladi.
Dipol qutblanuvchi jism yuzasida zaryadlangan dipollar betartib joylashib,
suvni yuqoridagi (ion qutblanish) ga nisbatan kamroq miqdorda o’zida singdiradi
yoki yupqa qatlam hosil qiladi. Faqatgina elektron qutblanishga ega neytral yuzaga
ega bo’lib, suv molekulalarini o’ziga mutlaqo tortmaydi. Shu sababli, ionli
dielektrik suv bilan yaxshi namlanadi, dipollisi nisbatan kamroq namlanadi, neytral
dielektrik esa umuman namlanmaydi.
Issiqlik ta’sirida dielektrikda erkin ionlar ko’payishi natijasida uning
solishtirma qarshiligi keskin pasayadi. Dielektrikda solishtirma yuza qarshiligining
haroratga nisbatan o’zgarishi quyidagicha ifodalanadi.
Ig p t =Ig p 20 -
(t – 20 0 C). (2.41)
Anorganik materiallarda
0,01-0,02, organiklarida esa
0,03 –0,04.
Agar harorat 15
0
C dan 25
0
C gacha o’zgartirilsa,u holda
s
qiymati ikki barobar
o’zgaradi. Bu qiymat 100
C ga farq qilsa, dielektrikning
s
qiymati katta, ish
haroratida esa undagi tok oqimi kam bo’lishi kerak.
59
Elektr mashina va apparatlarning izolyatsiya qarshiligi deganda, sim
izolyatsiyasi va shu jihoz qismlari orasidagi qarshilik tushuniladi. Izolyatsiya
qarshiligining o’lchov birligi qilib 1 tom = 10
6
Om qabul qilingan. Izolyatsiyaning
umumiy solishtirma qarshiligi yuza va ichki qarshiliklari yig’indisidan iboratdir.
Shu sababli izolyatsiya qarshiligi namlik va harorat ta’sirida o’zgaradi. Amalda
izolyatsiya qarshiligi tayor elektr uskunasining ish sharoitida harorat va namlik
ta’sirida tekshiriladi. Dielektrikda
qiymati materialning o’zgarmas kuchlanish
ta’sirida ishlashi mumkinligini ifodalaydi. Uning qiymati qancha yuqori bo’lsa,
59
T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 53 -bet
74
izolyatsiya shuncha yaxshi bo’ladi. Ammo bu harakteristika dielektrikning
o’zgaruvchan kuchlanishda ishlashi yoki ishlay olmasligini ifodalamaydi.