Elm və SƏNƏt məCLİSİ 11-20
Yüklə 8,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
108 haəddin Vələd Fəxrəddin Razi ilə eyni dövrdə Xorasanda ya- şamışdı. Bəha Vələd isə başda Fəxrəddin Razi olmaqla bütün filosoflara qarşı mənfi münasibətiylə məşhur idi. Filosoflara qarşı düşmənliyi atasından və Şəmsdən miras olaraq alan Möv- lana öz əsərlərində, başda Fəxrəddin Razi olmaqla, filosofları və fəlsəfi metodları tənqid və təzyif etmişdi. Şəms Təbrizi Konyada olduğu vaxt filosofların elmi məclislərindən birində iştirak etmişdi. Onların münazirə və mübahisələrini dinləyən Şəms orada olan alimlərə etiraz edərək belə demişdi: “Nə vaxta qədər onun-bunun sözünü nəql edəcək, iqtibas edəcək və öyü- nəcəksiniz. Atsız yəhərə minib igidlər meydanında çapmağınız bəs deyilmi? Aranızda “qəlbim mənə Rəbbimdən bu xəbəri ve- rir” deyə biləcək heç kim yoxdurmu?”. Onun bu sözləri orada- kıların ciddi etirazına səbəb olmuşdu. Şəmsin tənqidlərinə məruz qalanlar sadəcə filosoflar de- yildi. O həm də sufiləri də tənqid edirdi. Bu mövzuda Şəms fikrini aşağıdakı sözlərlə ifadə edirdi: “Mustafanın ən kiçik və əhəmiyyətsiz görünən sözünü minlərlə Quşeyri risaləsinə (Əb- dülkərim Quşeyrinin məşhur sufilər haqqında yazdığı əsər) də- yişmərəm. Oradakıların hamısı dadsız və zövqsüz adamlardır”. Bir gün bir neçə nəfər Şəmsin yanına gələrək ona “Tövhid nə- dir?” deyə sual vermişdilər. Şəms bu suala əvvəlcə “şeyxdən belə bir şeyi soruşmaq bidətdir” deyə cavab verərək, sonra belə demişdi: “Tövhid hər şeyin Tanrıdan olduğunu və hər şeyin Tanrı ilə var olduğunu, hər şeyin yenə Tanrıya qayıdacağını bilməyinizdir”. Şəmsin ən çox tənqid etdiyi sufilərdən biri də şeyx Əvhə- dəddin Hamid Kirmani olmuşdur. Onun Kirmaniyə qarşı olma- sı Məhəmməd Sivasinin mənaqibnaməsində belə təsvir olunur: “Həzrəti şeyx (Əvhədəddin Kirmani) Kayseridə ikən orada Ka- mil Təbrizi adlı bir şəxs var idi. Bu, batin sahibi olan bir şəxs idi ( ﺑﻭﺩ ﺑﺎﻂﻥ ﺻﺎﺣﺏ ﻣﺮﺩﻯ ). Bir gün şeyxə (Əvhədəddin Kirmani) 1000 qızıl pul göndərmişdilər. Kamil Təbrizi şeyxin yanına gə- lib həmin qızıldan bir miqdar istədi. Şeyx ona belə dedi: “Əgər 109 sən dediyin kimi batini elmləri və sirrləri kəşf edə bilirsənsə, de görüm məndə nə qədər qızıl pul var və mən onları harada sax- layıram?”. O, bu suala cavab verə bilmədi. Bu hadisədən son- ra getdiyi hər yerdə şeyxə tənə etməyə başladı”. Məlum olduğu kimi, Əvhədəddin Kirmani sufiliyin camalpərəstlik cərəyanını mənimsəmişdi. Əhməd Əflaki Şəms Təbrizinin səyahətlərindən birində camalpərəst bir şeyxlə rastlaşdığını qeyd edir. Həmin şeyx ye- niyetmələrin camalına tamaşa edirdi. Şəms ona: “Bu nə işdir?” deyə, sual verir. Həmin şeyx deyir: “Gözəllərin üzü ayna kimi- dir. Mən Tanrını o aynada müşahidə edirəm”. Şəms ona deyir: “Ey axmaq! Niyə can və könül aynasına baxıb özünü axtarmır- san?”. Söhbətlərindən birində isə Şəms Əvhədəddin Kirmani haqqında belə demişdi: “Bir gün şeyx Hamid küfrlə imanın təf- siri haqqında danışırdı. Mən ona nəzər saldım, baxdım və gör- düm ki, yüz ildən bəri onda küfrlə imanın heç bir fərqi yox- dur”. Heç kimə rəğbət bəsləməyən, öz dövrünün təsəvvüfçü- lərini və elm adamlarını tənqid edən Şəms özü haqda daim yüksək fikirdə olmuşdur. Məsələn, “Məqalat”ında o, belə de- yir: “Mənim söydüyüm adam övliya olar”. Konyada yaşadığı vaxt Qütbəddin İbrahim adlı bir şəxs Konya bazarında Şəmsə rast gəlir və deyir: “Allahdan başqa ilah yoxdur, Şəmsəddin Al- lahın elçisidir”. Bazardakı insanlar bunu eşidən kimi Qütbəddin İbrahimə hücum edirlər. Şəms fəryad qopararaq Qütbəddin İb- rahimi onların əlindən alır və bazardan çıxararaq ona belə de- yir: “Sən Məhəmməd Allahın elçisidir” deməliydin. Çünki mə- nim də adım Məhəmməddir. İnsanlar sikkə vurulmamış qızılı tanımırlar”. Dinin vacibləriylə bağlı Muhyəddin Ərəbini tənqid edən Şəmsin bu mövzudakı öz fikirləri də maraqlıdır: “Həzrəti Mə- həmmədin əməli istiğrak (qərq olma) idi. Bu qəlb əməli, könül işidir. O, öz məbudunda qərq olmuşdu. Lakin hamının bu həqi- qi əməli əldə edə bilməyəcəyini bilirdi. Istiğrakı çox az adamın 110 bacara biləcəyindən xəbərdar idi. Namazı, orucu, ibadətləri buna görə əmr etmişdi ki, insanlar tamamən məhrum olmasın- lar”. “Məqalat”ının bir yerində Əhzab surəsinin 4-cü ayəsini maraqlı bir şəkildə şərh edən Şəms belə deyirdi: “Ənə’l-Həqq” deməyə əsla ehtiyac yox idi (Mənsur Həllac), bir başqa adamın da (Bayəzid Bistami) “sübhani, sübhani” deməyinə ehtiyac yox idi. Biz onsuz da ondan (Allahdan) olduğumuz kimi, hamı on- dandır”. Şəms Təbrizinin düşüncə tərzini və dünyagörüşünü təd- qiq edən alimlərdən mərhum akademik Mehmed Fuad Köprülü və Əbdülbaqi Gölpınarlı onun İsmaili-Batini cərəyanına mən- sub olduğu fikrini ifadə etmişdilər. Bu mövzunu tədqiq edərkən əlyazma əsər kitabxanalarında saxlanılan və Şəms Təbrizinin müəllifi olduğu bəzi şeir kitablarını araşdırma fürsətini əldə et- dik. Bakı Əlyazmalar İnstitutu fondunda və Konya İzzət Ko- yunoğlu kitabxanasında saxlanılan iki şeir məcmuəsinin içində Şəms Təbriziyə aid qəzəllər mövcuddur. Bu qəzəllərdən bəzilə- rində Əli ibn Əbu Talib və İsmaililərin yeddi imamı vəsf edilir. Bu qəzəllərdən Şəmsin həqiqətən batinilik cərəyanına mənsub bir mütəfəkkir olduğu məlum olmaqdadır. Şəms Təbrizinin ölümündən sonrakı əsrlərdə də Anado- lunun müxtəlif yerlərində özlərini onun təriqətinə mənsub sa- yan dərvişlər öz fikirlərini təbliğ edirdilər. Osmanlı dövlətinin quruluşunu təqib edən əsrlərdə “Şəmsiyyə” adlanan bu təriqə- tin adı “Mövləviyyə” ilə birlikdə çəkilirdi. Şəmsiyyə təriqətinə mənsub dərvişlər qələndərilər kimi çəhar-zərb olduqları, yəni saç, qaş, bığ və saqqallarını ülgüclə qırxdıqları və içki düşkünü olduqları üçün ictimai qınağa məruz qalırdılar. Nişancı Meh- med Paşa bu zümrəni “rafizi-qələndəri tayfası” adlandıraraq, onların həyat tərzini belə təsvir edirdi: “...bəziləri tiryək və hə- şiş xəstəsi, bəziləri azğın və bəziləri kələkbaz... içki məclislə- rində vaxt öldürən qələndərilər bəzəkli əba geyirdilər. Kirpik və qaşlarını tamamən qırxırdılar və “cani-könüldən qızılbaş olduq” deyirdilər”. Yüklə 8,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|