71
6.
Акты, собранные Кавказской Археографической комиссией. Т. VII, Тифлис, 1878
7.
Полное собрание законов Российской империи. Собр. Второе. Т. III, 1828. СПб., 1830
8.
Полное собрание законов Российской империи. Собр. Второе. Т. VIII. Отделение
первое. СПб., 1834
9.
Присоединение Восточьный Армении к России. (Сб. док.). Под. ред. Ц.П.Агаяна. Том
2. Ереван, Издательство
Академии Наук Армянской ССР, 1978
10.
Собрание актов, относящихся к обозрению истории Армянского народа. Часть I,
Москва, 1933
11.
Qarayev E. Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin tarixindən (XVI yüzilliyin sonu-XIX yüzilliyin
ortalarında). Bakı,
Mütərcim, 2016
12.
Məmmədov İ. Erməni kilsəsi və Türk-Azərbaycan torpaqlarını dolaşmaqda olan “Böyük
Ermənistan” kabusu (Etnik təmizləmə, fiziki və mənəvi soyqırımı. Dünənin tarixi, bu günün
gerçəyi). Bakı, Nurlan, 2010
13.
Süleymanov M. Erməni millətçiliyi və təcavüzkarlığı tarixindən. Bakı, Hərbi nəşriyyat, 2008
14.
Süleymanov M. Türkmənçay müqaviləsi. Bakı, Elm və təhsil, 2015
15.
Şükürov K. Alban (Qafqaz) kilsəsinin ləğvi - 1836: Bu necə olmuşdu? / http://apa.az/xeber-
az/sosial_xeberler/azerbaycanda-alban-kilsesinin-legvinden-180-il-otur-meqale.html
16.
Şükürov K.K. Türkmənçay – 1828. Tarixi xronika. Bakı, Çaşıoğlu, 2006
17.
Последняя война с Турцией заключаюшая в себе компанию 1828 и 1829 гг. в
Европейской и Азиатской Турций и на Кавказе. Ч. II, СПб., 1850.
18.
Потто В.А. Кавказская война в отдельных очерках, эпизодах, легендах и биографиях.
Т. III. СПб., 1886
19.
Тунян В.Г. “Защитник Отецества” – каталикос всех армян Нерсес Аштаракеци. 1826-
1857 гг. Ереван, Св. Эцмиадзин, 2007
20.
Ушаков Н.И. История военных действии а Азиатской Турции в 1828 и 1829 годах. В
двух частях. Част 2. СПб., Тип. Э. Прача и К, 1836
21.
Шеремет В.И. Турция и Адрианопольский мир 1829 г. Москва, Из-во «Наука», 1975.
ABSTRACT
The matter of administration of this province is searched in the article that deals with the post
occupatoin period of the Iravan Khanate said to be the ancient homeland of Azerbajan. Temporary
administration (october 6.1827- march 21,1828) and “the ptovince of Armenia” (march 21, 1828-april
10, 1840) to have been established to administrate the province of Iravan, as well as the characteristic
features of administration also its essence, armenization of this region with conscious purpose and other
evident issues are analysed based on true facts respectively. Much more attentions are kept in
consideration that during those complicated years the adminis trative power of Russia did everything
together with Armenian churches grounded on mutual cooperation. The place and role of the Armenian
churces in this process and their murky activity are spotlight by means of the initial archive materials
and above all references inclusively.
РЕЗЮМЕ
В статье исследуется вопрос об управлении этой провинцией, которая является исконно
Азербайджанской землей, после его захвата Россией. Раскрывается характерные особенности и
основная сущность созданных для управлении Эриванской провинцией Временное Управлении
(6 октябр 1827 – 21 марта 1828 годы) и Армянской областью (21 марта 1828 – 10 апрелья 1840
годы). Анализуруються цели этих форм управления, которые были созданы для служение
процесса «арменизации» этого региона. Уделено внимание на совместную деятельность
Российских органов управления с армянской церковью в деле управлении и «арменизации»
региона. Все эти вопросы освещены на основе первичных архивных документов и исторической
литературы.
НДУ-нун Елми Шурасынын 31 oktyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 02).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
AMEA-nın müxbir üzvü
Z.Şahverdiyev
72
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.
ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 5(79)
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.
SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 5 (79)
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ.
НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 5 (79)
ZENFİRA SEYİDOVA
UOT: 94
EL SƏNƏTİ – NÜMUNƏLƏRİMİZİN TƏBLİĞ OLUNDUGU MUZEY
Açar sözlər: Xalça, ekspozisiya, muzey, fond, sərvət, eksponat, kolleksiya
Key words: Carpets, exposition, museum, wcalth, fund, exhibits, collection
Kлючевые слова: Koвров, экспозиции, музеум, фонды, богатства, зкспанаты,
кoллекции
Zəngin fantaziyaya, minilliklər ərzində aşılanmış incə zövqə malik, orjinal sənətkarlığı ilə
incəsənət tarixində xüsusi yer tutan Azərbaycan xalqı əsrlər boyu bir çox qiymətli nümunələr
yaratmışdır. Hələ qədim zamanlardan xalqımız
müxtəlif ağac növləri, daş və gildən düzəldilən sənət
nümunələrinin, xalça və zərif naxışlı parçaların hazırlanma sirrini, işləmə üsullarının
nəsildən-nəsilə
yaşadaraq bu günümüzə qədər qoruyub saxlaya bilmişdir.
Bir çox ev əşyalarında, parça və xalçalarda, quramalarda, döymə mis qablarda, zərgərlik
nümunələrində və s. şeylərdə Azərbaycanın el ustalarının parlaq sənətkarlığı yaşayır. Xalqın əsrlər
boyu yaratdığı bu nümunələr itib getmir, dəbdən düşmür, əksinə illər keçdikcə daha da təkmilləşib
yeni-yeni formalar alır. Saysız-hesabsız el sənəti örnəkləri xalqın həmişə istək və arzularını, ustalığını
özündə cəmləşdirmiş, el-obanın neçə oğul və qızlarının sənətkarlığını sonrakı nəsillərə çatdıra bilmişdir.
Dünyanın və ölkəmizin şöhrətli muzeylərində nümayiş etdirilən Azərbaycan dekorativ sənəti örnəkləri
vasitəsilə sözün əsl mənasında xalqın tarixini izləmək, adət-ənənəsi ilə yaxından tanış olmaq
mümkündür. Bir-birindən baxımlı xalça və palazlarda, təkəlduz tikmə nümunələrində , toxuma və
basma parçalarda, zərgərlik şeylərində, metaldan, dəridən və daşdan hazırlanmış əşyalardakı bənzərsiz
naxışlar, heyrətamiz rəng duyumu, kompozisiya zənginliyi dünənimizdən, bugünümüzdən sanki söz
açıb danışır, milli mədəniyyətimizin ululuğunu göstərir. Tamaşaçını görmədiyi və eşitmədiyi nağıla
bənzər sənət aləminə aparır. Xalqımızın adət-ənənələrindən, qədim və müasir el sənəti örnəklərindən
söhbət açan Naxçıvan Dövlət Xalça Muzeyində təşkil edilmiş ekspozisiyalar muzeyə gələn
tamaşaçıların həmişə diqqət mərkəzindədir. Söhbətimiz də həmin muzey barəsindədir.
Azərbaycan xalçalarını təbliğ etmək, onların tarixinə bir daha nəzər salmaq, qaranlıq
məqamları araşdırmaq, milli mədəniyyətimiz olan xalça nümunələrini toplamaq, qorumaq, nümayiş
etdirmək məqsədilə 1998-ci ildə Naxçıvan Dövlət Xalça Muzeyi yaradılmışdır.
Xalçaların öyrənilməsi, mühafizəsi və sərgilənməsi məqsədilə yaradılmış bu muzey Naxçıvan
xalçaçılığının növlərini, texnikasını, materialını nümayiş etdirən ən əhəmiyyətli bir muzeydir.
“Azərbaycan xalça sənətinin yaranması və inkişafı milli mədəniyyətimizin ayrılmaz tərkib
hissəsidir. Azərbaycan xalça sənəti tunc dövründən başlayaraq inkişaf etmiş, daha da zənginləşərək
bu günümüzə gəlib çatmışdır. Ehtimal ki, bu sənətin yaşı elə xalqımızın yaşına bərabərdir.”(1,s-28)
Doğma torpağımızın rəngarəng boyaqların hazırlanmasına imkan verən zəngin bitki örtüyü və zərif
yunu xalça sənətinin yaranmasına və inkişafına şərait yaratmışdır.
Naxçıvan Dövlət Xalça muzeyində saxlanan çoxsaylı xovlu və xovsuz xalçalar, xalça məmulatı,
bədii tikmə, bədii metal, saxsı və şüşə məmulatından ibarət 3 minə yaxın muzey eksponatları böyük
bədii əhəmiyyət kəsb edir.
Xalça sənəti Azərbaycan xalqının milli möhürüdür, onun sənət rəmzidir. Naxçıvan Dövlət
Xalça muzeyində qorunub saxlanılan xalçalar da öz gözəl rəngləri ilə, rəmzi məna daşıyan naxışları
ilə, real təsvirləri ilə diqqəti cəlb edir.
Muzeyin ekspozisiyasında xalçaçılığın inkişaf yolu, xronoloji formada öz əksini tapmışdır.
Daha doğrusu keçəcilik, həsirçilik, palazçılıq növləri və digər xovlu və xovsuz xalçalar ardıcıllıqla
burada əks olunur.
Keçə - Kəngərli rayon Qıvraq qəsəbəsindən gətirilib. Qədimdən keçələrdən alaçıq və dəyələrin
örtülməsində, eyni zamanda kişi və qadın geyimlərində istifadə edirdilər. Keçəni su vasitəsilə döyərək