Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

244 
8.
 
http:// www.betterhealth.vic.gov.au.rickets 
9.
 
http:// www.vitamindcouncil.org.rickets 
10.
 
http:// ru.m.vikipedia.org.рахит 
11.
 
hhtp:// stylebody.ru рахит 
 
 
ABSTRACT 
Aygun Azizova 
Characteristics of the disease of rickets in children at an early age 
 
Rickets is the disorder of the bones in children leading to their weakening and softening due 
to deficiency of vitamin D and then calcium. Children in the age group of six months to two years 
are among the high risk groups for this disease as their bone growth is at a faster rate . 
The first signs of the disease are observed in the first months of a child`s life,mainly in 3-4 
months,sometimes  in  1-1,5  years  of  age.  The  child  who  is  ill  with  rickets  cries  a  lot,  gets  easily 
frightened.Sensitivity  to  irritations  increase  and  excessive  sweating  is  observed.  In  addition  to 
these,you can feel muscle hypertension and softening at the edges of large fantanelle. 
The  initial  phase  of  the  disease  lasts  from  1,5  to  1  years.Then  the  disease  goes  through  a 
period of progression. This period is characterized by the distinct changes in the skeleton. Softening 
at the edges of the large anterior fontanelle,separation of the skull sutures, craniotabes are observed. 
The time of closure of large fontanelle occurs in 1-1,5 or 2 years of child`s age or a bit later. 
 
РЕЗЮМЕ 
Айгюнь Азизова 
Особенности рахита у детей в раннем детском возрасте 
 
Рахит  расстройства  костеобразования  у  детей  из  за  дефицита  витамина  D  и  кальция 
приводящее  к  их  ослаблению  и  размягчению.  Дети  в  возрастной  группе  от  шести  месяцев  до 
двух лет относятся к группам высокого риска, поскольку рост их костей происходит быстрее. 
Заболевание  отчетливо  проявляется  в  возрасте  3-4  мес,  хотя  первые  симптомы  могут 
появиться  раньше-в  1-1,5  мес.  У  ребенка  появляются  беспокойство,  пугливость,  раздражи-
тельность,  гиперестезия,  дети  часто  вздрагивают,  особенно  при  засыпании,  усиливаются 
потливость.  Могут  быть  выявлены  мышечная  гипотония,небольшая  податливость  краев 
большого родничка. 
Начальный период рахита длится от 1,5 нед до 1 мес,далее заболевание переходит в период 
разгара  с  отчетливыми  изменениями  со  стороны  скелета.  К  мягкости  и  податливости  краев 
родничка  и  швов  присоединяется  размягчение  плоских  костей  черепа-краниотабес.  Большой 
родничок закрывается только в возрасте 1,5-2 лет и позже. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  27  aprel  2017-ci  il  tarixli  qərarı  ilə 
çapa tövsiyyə  olunmuşdur. (protokol № 08)
. 
Məqaləni çapa təqdim etdi: Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
M.İbrahimov
 
 
 
 

---

245 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2017,  № 3 (84) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2017,  № 3 (84) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2017,  № 3 (84) 
 
BAYTARLIQ 
YUNİS RÜSTƏMLİ 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
UOT:
 
638.11 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASI ƏRAZİSİNDƏ  
VARROA DESTRUCTOR-UN YAYILMASI 
Açar sözlər: Naxçıvan Muxtar Respublikası, arıçılıq, gənələr, Varroa destructor, yayılma 
Keywords:  NakhchivanAutonomous  Republic,  beekeeping,  mites,  Varroa  destructor, 
spreading 
Ключевые слова: Нахчыванская Автономная Республика, пчеловодство, клещи, Varroa 
destructor, распространение 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  təbii-iqlim  şəraiti,  bitki  örtüyü  və  coğrafi  mövqeyinə  görə 
əsasən aqrar bölgədir. Ona görə aqrar bölgədə arıçılıq sektorunun inkişafı mühüm əhəmiyyət kəsb 
edir.  Arılardankeyfiyyətli  bal  və  digər  arıçılıq  məhsulları  almaq  üçün  onlara  baxış  və  qulluq 
qaydalarına  xüsusi  diqqət  yetirilməlidir.  Çünki,  saxlanma  və  bəslənmə  qaydalarının  pozulması 
habeləbakterial,  virus  və  göbələk  mənşəlixəstəliklər  arı  ailələrinəzərər  verir,  məhsuldarlığını  aşağı 
salır. 
 
Arı  xəstəlikləri  arasında  parazitar  infestasiyalar  (lat.  infestare-hücum  etmək  deməkdir. 
Törədiciləri buğumayaqlılar tipinə aid parazit mənşəli xəstəliklər balə adlanır) arıçılığa ciddi zərər 
verir.  40  yaxın  gənə  növününarı  ailələrində  müxtəlif  xəstəliklərə  səbəb  olduğu  məlumdur. 
Bunlardan ən önəmlisi Varroa növləri tərəfindən törədilən varroatozdur (2, s. 70). 
Azərbaycanda  ilk  dəfə  varroatoz  1979-ci  ildə  Qazax  rayonunun  arıxanalarında,  sonralar 
Balakən, Zaqatala və başqa rayonlarda, eləcə də Naxçıvan MR-in ərazisində də qeydə alınmışdır (1, 
s. 102). 
Naxçıvan Muxtar Respublikası arıçılıq və arıçılıq məhsullarının istehsalı və emalı baxımından 
həm Naxçıvanın və həm də Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatına xeyli gəlir verir. Arıçılığın 
geniş  yayıldığı  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  ərazisində  bal  arılarının  əsas  xəstəliyi  olan  var-
roatozun  yayılmasına  hansı  gənə  növünün  səbəb  olduğunu  öyrənmək  məqsədilə  bu  araşdırmalar 
aparılmışdır. 
Material və metod 
Elmi-tədqiqat  işi  2016-cı  ildəSarı  Qafqaz  arı  cinsinin  Naxçıvan  populyasiyası  üzərində 
aparılmışdır.  Naxçıvan  MR-in  müxtəlif  ərazilərindən  –  7  rayonunun  düzənlik,  dağətəyi  və  dağlıq 
zonalarında  saxlanılan  arıxanaların  hər  zonadan  3  nümunə  olmaqla  9  orta  nümunə,  birlikdə  63 
material götürülmüşdür. Varroalar qanadların dibləri və qarın seqmentləri, habelə arının baş və döş 
nahiyyələrində  axtarılmışdır.  Müayinələr  arıların  yuvada  olduğu  axşamüstü  vaxtı,  payız  aylarında 
aparılmışdır.  Hər  bir  arıxanadan  toplanılan  parazitlərayrılıqda  əvvəlcədən  hazırlanmış  70˚-li  spirt 
məhlulunda  təsbit  edilmişdir.  İşıq  mikroskopunda  baxmazdan  əvvəl  material  laktofenol  içərisində 
şəffaflaşdırılmışdır. Bundan sonra gənələrin morfoloji xüsusiyyətləri – bədənlərinin uzunluğu və eni 
(genişliyi) öyrənilmişdir. 
Eksperimental hissə 
Varroa  gənələrinin  mikroskopik  tədqiqi  zamanı  yetkin  dişi  varroanın  bədəninin  uzunluğu  – 
1,080  mm-1,200  mm  orta  hesabla  1,140  mm,  bədəninin  eni  –  1,500  mm-1,740  mm  orta  hesabla 
1,670  mmolduğu  müəyyənləşdirilmişdir.  Sərt  xitin  təbəqəsi  ilə  örtülü  kürək  nahiyyəsinin  oval 
formada olduğu və V.destructor-un dişi fərdininV.jakobsoni ilə müqayisədə daha dairəvi və böyük 
olduğu  müəyyən  edilmişdir.Aparılan  morfometrik  ölçmələrin  sonunda  Naxçıvan  Muxtar 

---