Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
260 birinci aralıq sahibi Limnaea cinsinə aid olan mollyusklar, definitiv sahibi qağayıkimilər fəsiləsindən olan balıqyeyən quşlardır. D. nemachili Zhatkanbaeva et Schigin, 1986 Sahibi: Kür çılpaqçası (9,1%), yoluxmanın intensivliyi 2 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: beyin. Metaserkariləri Nemachilus cinsinə aid olan çılpaqcaların beynində parazitlik edir. İnkişaf tsikli öyrənilməmişdir. D. paracaudum Iles, 1959 Sahibləri: külmə (20,0%), qızılüzgəc (11,8%), Kür şirbiti (18,8%), çəkidə (21,4%), Zaqafqaziya ilişgəni (15,4%); yoluxmanın intensivliyi 3-29 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: göz bülluru. Metaserkariləri müxtəlif fəsilələrdən olan şirinsu balıqlarının göz büllurunda parazitlik edir; birinci aralıq sahibi Limnaea cinsinə aid olan mollyusklar, definitiv sahibi qağayılardır. D. spathaceum (Rudolphi, 1819) Sahibləri: qızılüzgəc (5,9%), üstüzən (2/5%), gümüşü dabanbalıq (13,3%), çəki (14,2%); yoluxmanın intensivliyi 4-33 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: göz bülluru. Metaserkariləri müxtəlif dəstələrdən olan şirinsu balıqlarının göz büllurunda parazitlik edir; birinci aralıq sahibi Limnaea cinsinə aid olan mollyusklar, definitiv sahibi qağayılardır. Tylodelphys clavata (Nordmann, 1832) Sahibi: iriboğaz xul (20,0%); yoluxmanın intensivliyi 2-5 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: gözün şüşəvari cismi. Metaserkari mərhələsində müxtəlif balıqlarda parazitlik edən bu trematodun birinci aralıq sahibləri şirin su ilbizləri, axırıncı sahibləri isə leyləkkimilər dəstəsinə aid olan quşlardır. Hysteromorpha triloba (Rudolphi, 1819) Sahibi: qızılüzgəc (23,5%), zərdəpər (7,1%), gümüşü dabanbalıq (13,3%), çəki (7,1%); yoluxmanın intensivliyi 4-19 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: əzələlər. Bu trematod çəkikimilər fəsiləsindən olan balıqlar üçün xarakterdir, onun birinci aralıq sahibləri şirin su ilbizləri, əsas sahibləri isə qarabatdaqlar və maygülülərdir. Ornithodiplostomum scardinii (Schulman, 1952) Sahibləri: qızılüzgəc (29,4%), zərdəpər (14,2%); yoluxmanın intensivliyi 1-3 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: beyin. Metaserkariləri çəkikimilərin, ən çox qızılüzgəcin, baş beynində parazitlik edir; birinci aralıq sahibi Physa cinsinə aid olan mollyusklar, definitiv sahibi pazdimdikdir. Posthodiplostomum cuticola (Nordmann, 1832) Sahibləri: külmə (13,3%), qızılüzgəc (17,6%), lil balığı (3/9), altağız (25,0%), şəmayı (5,6%), Kür gümüşcəsi (12,5%), gümüşü dabanbalıq (6,7%), çəki (21,4%), Zaqafqaziya ilişgəni (23,1%), qızılı ilişgən (5,9%), iriboğaz xul (10,0%), yoluxmanın intensivliyi 3-23 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: dəri, əzələlər. Metaserkariləri müxtəlif fəsilələrdən olan şirinsu balıqlarında parazitlik edir, birinci aralıq sahibi Planorbis planorbis şirin su ilbizi, definitiv sahibi isə vağlardır. Ichthyocotylurus pileatus (Rudolphi, 1802) Sahibi: Kür altağızı (8,3%); yoluxmanın intensivliyi 3 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: üzmə qovuğunun divarları. Metaserkariləri müxtəlif fəsilələrdən olan şirinsu balıqlarında parazitlik edir; birinci aralıq sahibi qarınayaqlı mollyusklar, axırıncı sahibi balıqyeyən quşlardır. Fəsilə CLINOSTOMATIDAE Lühe, 1901 Clinostomum complanatum (Rudolphi, 1819) Sahibləri: külmə (26,7%), qızılüzgəc (29,4%), lil balığı (20,0%), Kür gümüşcəsi (18,8%), çəki (28,6%), Kür çılpaqçası (27,3%), Zaqafqaziya ilişgəni (7,7%), qızılı ilişgən (11,8%), qumluq 261 xulu (18,2%); yoluxmanın intensivliyi 1-14 ədəd olmuşdur. Lokallaşması: dəri, əzələlər. Metaserkariləri müxtəlif şirin su balıqlarında parazitlik edən bu növün birinci aralıq sahibləri Limnaea və Radix cinslərinə aid olan şirin su ilbizləri, əsas sahibləri isə vağlar, qutanlar və qarabatdaqlardır. Yuxarıda verilmiş icmaldan görünür ki aparılmış helmintoloji tədqiqatlar nəticəsində aparılmış tədqiqatlar nəticəsində Aşağı Arazın balıqlarında 1 dəstəyə, 6 fəsiləyə və 11 cinsə aid olan 15 növ trematod qeyd edilmişdir. Bunlardan Asymphylodora tincae, Parasymphylodora markewitschi, Phyllodistomum elongatum, Allocreadium markewitschi, Sphaerostomum bramae növlərinin axıncı sahibi balıqlar olduğundan, onlar öz inkişafını balıqların orqanizmində başa çatdırıb cinsi yetkinliyə çatır, qalan 11 növ isə balıqları ikinci aralıq sahib kimi istifadə edərək, onların orqanizmində metaserkari mərhələsində parazitlik edir. Trematod növlərinin balıqların bədənində lokallaşması müxtəlif cür olmuşdur. Belə ki, onların 4 növü bağırsaqda, 4 növü göz büllurunda, 3 növü dəridə və əzələlərdə, 2 növü beyində, 1 növü sidik axarlarında, 1 növü üzmə qovuğunun divarlarında qeydə alınmışdır. Əldə edilmiş trematodların 1 növü lil balığı, 1 növü Nemachilus cinsinə aid olan çılpaqcalar, 6 növü çəkikilər fəsiləsinin nümayəndələri üçün xarakterikdir, 7 növ müxtəlif fəsilələrdən olan balıqlarda parazitlik edir. Qeyd olunmuş trematod növlərinin hər biri müxtəlif sayda balıq növündə tapılmışdır. Belə ki, Diplostomum chromatophorum və Posthodiplostomum cuticola növlərinin hər biri 11 növ balıqda, Clinostomum complanatum – 9 növ növ balıqda, Sphaerostomum bramae – 6 növ balıqda, Diplostomum paracaudum – 5 növ balıqda, Allocreadium markewitschi, Diplostomum spathaceum və Hysteromorpha triloba – hər biri 4 növ balıqda, Ornithodiplostomum scardinii və Diplostomum helveticum – hər biri 2 növ balıqda, qalan 6 növün isə hər biri cəmi 1 növ balıqda qeyd olunmuşdur. Tədqiq edilmiş balıqların trematod faunası müəyyən dərəcədə onların həyat tərzini əks etdirir.Belə ki, onların arasında qızılüzgən ən zəngin trematod faunasına malikdir. Bu balıqda 8 növ trematod tapılmışdır. Bu balıq su bitkilərinin arasında yaşadığından trematodların birinci aralıq sahibi olan mollyusklarla daha çox təmasda olur və onlardan çıxan serkarilərin hücumlarına məruz qalır. Odur ki, onda olan 8 növ parazitdən 7 növü balıqlardan ikinci aralıq sahib kimi istifadə edir və serkarilərin balığa hücumu nəticəsində onu yoluxdurur. Digər balıqlardan dabanbalıq və çəkinin hər birində 6 növ, enlibaş, gümüşcə və Zaqafqaziya ilişgəninin hər birində 4 növ, külmə, üstüzən, lil balığı, altağız, zərdəpər, Kür şirbiti, çılpaqca, qızılı ilişkən və iriboğaz xulun hər birində 3 növ, şəmayı və qumluq xulunun hər birində 2 növ, qijovçuda 1 növ trematod qeyd olunmuşdur. Çapaqda və qambuziyada trematod tapılmamışdır. Qeyd olunmuş trematodlardan Diplostomum chromatophorum, D. helveticum, D. nemachili, D. paracaudum, D. spathaceum, Tylodelphys clavata, Hysteromorpha triloba, Ornithodiplostomum scardinii, Posthodiplostomum cuticola ədəbiyyat məlumatına görə balıqların xəstəlik törədiciləridir [13]. Clinostomum complanatum kifayət qədər yaxşı bişirilməmiş balıq məhsulları yeyərkən insanın həzm sisteminə düşdükdə onun səhhəti üçün təhlükə yaradır [14, 15]. Balıqdan ikinci aralıq sahib kimi istifadə edən bütün növlərin serkariləri suda insanın bədən səthi ilə təmasda olarsa, dəriyə daxil olub dermatitə səbəb ola bilər [16]. Beləliklə, Aşağı Arazda balıqların helmintoloji tədqiqi nəticəsində 1 dəstəyə, 6 fəsiləyə və 11 cinsə aid olan 16 növ trematod qeyd edilmişdir. Bunlardan 5 növün axıncı sahibi balıqlar olduğundan, onlar öz inkişafını balıqların orqanizmində başa çatdırıb cinsi yetkinliyə çatır, qalan 11 növ isə balıqları ikinci aralıq sahib kimi istifadə edərək, onların orqanizmində metaserkari mərhələsində parazitlik edir. Qızılüzgəc su bitkilərinin arasında yaşadığından trematodların birinci aralıq sahibi olan mollyusklarla çox təmasda ollduğundan onun trematod faunası başqa balıqların- kından zəngindir. Qeyd olunmuş trematodlardan 9 növü balıq xəstəliklərinin törədiciləridir, 1 növ insanın həzm sisteminə düşdükdə onun səhhəti üçün təhlükə yaradır. Balıqdan ikinci aralıq sahib kimi istifadə edən bütün növlərin serkariləri suda insanın bədən səthi ilə təmasda olarsa, dəriyə daxil olub dermatitə səbəb ola bilər. ƏDƏBİYYAT 1. Касымов А.Г. Пресноводная фауна Кавказа, Баку, Элм, 1972, 285 с. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|