Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

254 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2017,  № 3 (84) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2017,  № 3 (84) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2017,  № 3 (84) 
 
HÜSEYN RƏSULZADƏ 
AMEA Naxçıvan Bölməsi 
[e-mail]
 
UOT: 619; 599.735 
NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA QARAMALIN EXİNOKOKKOZUNUN 
MÜALİCƏ VƏ PROFİLAKTİKASI 
Açar sözlər: exinokokkoz, Katson sınağı, immunoferment, allergen, titr 
Key words: Echinococcosis, Katsoni's test, immunoenzyme, allergen, titer 
Ключевые слова: эхинококкоз, проба Кацони, иммунофермент, аллерген, титр 
İnvazion  xəstəliklərə  qarşı  mübarizədə  mühüm  nailiyyətlərə  baxmayaraq,  bir  çox 
helmintozlar,  o  cümlədən  exinokokkoz  heyvandarlığa  böyük  iqtisadi  zərər  vurur.  Bu  xəstəliyə 
yoluxmuş  heyvanlar  inkişafdan  qalır,  kökəlmə  qabiliyyətini  itirir,  sağılan  heyvanlarda  isə  süd 
məhsuldarlığı aşağı düşür [3, s. 61]. 
Exinokokkozun  diaqnostikası  məqsədilə  çoxlu  immunobioloji  reaksiyalar  tədqiq  edilmişdir, 
lakin onlardan səmərəlisi, yerinə  yetirilməsinin sadəliyi və kifayət qədər spesifik olanı intradermal 
reaksiya-Katsoni  sınağıdır.  Bu  sınaq  dəfələrlə  qaramalın,  qoyunların  və  donuzların  helmintozun 
diaqnostikasında geniş tətbiq edilir. P.Preobrajenskiy 1926-cı ildə ilk dəfə bu reaksiyanı qaramalın 
exinokokozunun tədqiqində aparmış və 86,3% düzgün nəticə almışdır [6, s. 138]. 
Material  və  metod.  Son  illər  baytarlıq  praktikasında  dərialtı,  dəriüstü  və  əzələdaxili  yeridilən 
avermektinlərdən geniş istifadə olunur. Rusiya Federasiyasının “Farmbiomed” ASC-nin  müalicə üçün 
Avertin, Aversekt-2 VK və Panakurdən  preparatlarından istifadə olunmuşdur.  Yuxarıda sadalanan hər 
üç  preparatı  baytarlıq  praktikasında  tətbiq  etmək  üçün  onların  kliniki,  morfoloji  və  qanın  biokimyəvi 
göstəriciləri  öyrənilmişdir.  Ehtimal  edirik  ki,  qaramalda  exinikokkoz  xəstəliyinin  müalicəsində  bu  üç 
preparatdan  səmərəlisini  müəyyənləşdirmək  və  baytarlıq  praktikasında  tətbiq  etmək  zəruridir.  Bunun 
üçün onların müqayisəli müalicə səmərəliliyini öyrəndik [10, s. 157]. 
Exinokokkozun  konservativ  terapiyasının  işlənilməsi  müasir  klinik  helmintologiyanın  vacib 
vəzifələrindən  biridir.  Hazırda  bu  xəstəliyin  müalicəsi  üçün  preparatların  intensiv  axtarışı  davam 
etdirilir.  Bir  sıra  antihelmint  preparatlarının  tətbiqi  ümidsiz  nəticələndiyi  üçün  bu  təhlükəli 
zoonozun müalicəsindən ötrü yeni vasitələrin axtarışı davam etdirilir. 
Qaramalın larval exinokokkozunun müalicəsi üçün Avertin, Aversekt-2 və 22,2%-li Panakur 
qranulyatın (qranulə edilmiş) larvosid səmərəliliyini müəyyənləşdirməyi spontan yoluxdurulmuş 4-
5  illik  inəklər  üzərində  öyrəndik.  Katsoni  reaksiyası  üçün  allergen  qismində  exinokokk  kisəsi 
mayesindən istifadə etdik [10, s. 158]. 
İmmunoferment analiz (İFA) üçün qaramalın qan zərdabından istifadə etdik. Voller A., et. al. (1976) 
tərəfindən  təsvir  edilmiş  qeyri-düz  bərkfazalı  immunoferment  analiz  reaksiyasını  apardıq.  Təcrübə  və 
nəzarət heyvanlarının kəsimini antihelmint preparatların verilməsindən 2 ay sonra apardıq [10, s. 158] 
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonuna məxsus exinokokkoza görə qeyri-sağlam 
qaramal təsərrüfatında 50 baş inək üzərində allergik sınaq apardıq. Bu da onların təqribən 32 %-nin 
xəstə  olduğunu  göstərdi.  Onların  içərisindən  12  baş  exinokokk  allergeninə  reaksiya  verənini,  yəni 
Katsoni reaksiyası ilə üzə çıxarılan inəkləri seçdik.   
Eksperimental  hissə.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  Babək  rayonuna  məxsus 
təsərrüfatda  50  baş inək  üzərində apardığımız  allergik  sınağın nəticələri  1-ci  cədvəldə  verilmişdir. 
Cədvəldən  göründüyü  kimi,  allergen  yeridiləndən  sonra  dəri  bükümünün  qalınlığı  exinokokkla 
yoluxmuş 4 inəkdə 9 mm, 2 inəkdə 10 mm, 5 inəkdə 12 mm, 3 inəkdə 13 mm və 2 inəkdə 14 mm 
olmuşdur. Sağlam heyvanlarda dəri bükümünün qalınlığı 1-2 mm olmuşdur (cədvəl 1)  
 
 
 
 

---

255 
Cədvəl 1 
Antihelmintiklər verilməmişdən spontan yolla yoluxdurulmuş qaramalın allergik 
müayinələrinin nəticələri. 
 
Heyvanın 
nömrəsi 
Allergen yeridilənə 
qədər dərinin 
qalınlığı (mm) 
Allergen yeridiləndən 
sonra dərinin qalınlığı 
(mm) 
Allergen yeridilənə 
qədər və sonra dəri 
qalınlığının fərqi 
(mm) 
Tədqiqatın 
nəticələrinin 
qiymətləndirilməsi 
1 
6 
18 
12 
+ 
2 
6 
19 
13 
+ 
3 
7 
21 
14 
+ 
4 
5 
18 
12 
+ 
5 
5 
17 
12 
+ 
6 
7 
19 
12 
+ 
7 
6 
16 
10 
+ 
8 
6 
15 
9 
+ 
9 
5 
14 
9 
+ 
10 
6 
20 
14 
+ 
11 
6 
18 
12 
+ 
12 
6 
15 
9 
+ 
13 
6 
19 
13 
+ 
14 
6 
17 
11 
+ 
15 
6 
19 
13 
+ 
16 
5 
14 
9 
+ 
Beləliklə,  exinokokkla  təbii  yoluxmuş  heyvanların  dəri  bükümünün  qalınlığı  9-14  mm 
arasında dəyişilmişdir.  Aparılmış İFA-nın nəticələri cədvəl 2-də göstərilmişdir (cədvəl 2) 
Cədvəl 2 
Exinokokkozla spontan yoluxdurulmuş qaramalın antihelmintiklər yeridilənə qədər və sonra 
İFA reaksiyasının nəticələri 
Anticisimlərin titri 
 
Hey-
van- 
ın 
nöm-
rəsi 
Müalicəyə qədər 
Müalicədən sonra (günlər) 
15 gün 
30 gün 
60 gün 
100
 
 
 
 
 
200
 
 
 
2
 
400
 
 
 
 
800
 
 
 
 
1600
 
 
 
 
100
 
 
200
 
 
400
 
 
800
 
 
1600
 
100
 
 
200
 
 
400
 
400
 
800
 
 
1600
 
100
 
 
200
 
 
400
 
 
800
 
8
 
1600
 
1 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  - 
-  +  - 
- 
- 
- 
2 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  - 
-  +  - 
- 
- 
- 
3 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+  +  +  +  +  - 
- 
- 
- 
4 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  +  +  +  - 
- 
- 
- 
5 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
- 
- 
-  +  - 
- 
- 
- 
6 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
- 
- 
-  +  + 
- 
- 
- 
7 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  - 
-  +  + 
- 
- 
- 
8 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  +  +  +  + 
- 
- 
- 
9 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  - 
-  +  + 
- 
- 
- 
10 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  - 
-  +  +  + 
- 
- 
11 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+  +  - 
-  +  +  + 
- 
- 
12 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  +  -  +  +  + 
- 
- 
13 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  +  -  +  +  +  + 
- 
14 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+  +  +  -  +  +  +  + 
- 
15 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+  +  +  +  +  +  +  + 
+ 
16 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+  +  +  -  +  +  +  + 
+ 
Cədvəldə göstərilmiş müayinələrin nəticələrindən görünür ki, 16 baş öz-özünə exinokokkoza 
yoluxmuş  inəklərdə  anticisimlər  ikisində  -  1:400,  onunda  -  1:800,  dördündə  isə  -  1:600  aşkar 

---