240
həmin məhsullar üzrə ixrac və idxalın nəzərdə tutulan və real ölçülərin hesablanması;
satılması nəzərdə tutulan və yerli istehsalı təmsil edən məhsul həcmlərinin (növlər üzrə)
aydınlaşdırılması;
aqroməhsulların digər mövsümlərdə satılması məqsədilə saxlama məkanlarına göndərilməsi;
məhsulverimi, əmək məhsuldarlığı və əmək tutumu, istehsalın texnika ilə təminatı, gəlirlilik
kimi göstəricilərinin səviyyələrinin öyrənilməsi və s.
Sadalananların nəzərə alınması informasiya üzrə işlərin həyata keçirilməsinin əsas şərtlərin-
dən biri hesab olunur. Məhs onların hesaba alınması bu mərhələdə subyektlərdəki aidiyyatı
boşluqların aradan qaldırılmasına, məlumatların əldə edilməsi baxımından cavablandırılmayan
sualların qalmamsına gətirib çıxaracaq. Həmçinin yaddan çıxarmamalıdır ki, özündə tətbiq etdiyi
marketinq imkanları və mexanizmləri ilə yanaşı aqrar istehsal subyekti digər hasilat vahidlərinin
istifadə etdiyi marketinq “addımlarında” iştirakçı (alıcı) sifətilə çıxış edə bilər. Bu isə həmin iqtisadi
alətin əhəmiyyətindən, nə qədər geniş yayılmasından xəbər verir.
Marketinq informasiyası özü-özlüyündə bir sıra xüsusiyyətlərlə müşayət olunmaqda və çox-
saylı komponentləri özündə cəmləməkdədir. Bu fəaliyyət öz daxilində məhsulun istehsalaqədərki
dövrünün əhatəsindən başlamaqla onun son istehsalkçı ünvünlarına çatdırılmasınadək olan mərhələ-
ləri əhatə etməkdədir. Belə ki, onun ilkin mərhələsi hər hansı kənd təsərrüfatı məhsuluna cəmiy-
yətin tələbatının səviyyəsinin öyrənilməsini əhatə edir. Həmin mərhələdə əhalinin ayrı-ayrı qrupları
əsasında cəmi istehlak həcmlərinin müəyyən edilməsindən, məhsul növləri üzrə faktiki istehsal
həcmlərinin dəqiqləşdirilməsindən, müqayisəli təhlillərin aparılmasından və istehsal proqnozlarının
müəyyən edilməsindən ibarətdir.
Növbəti informasiya “nüvəsində” təşkili nəzərdə tutulan və həyata keçirilməkdə olan isteh-
salın fərdi komponentlərinin müəyyən edilməsi, onların cinsi və dəyər ifadələrinə aydınlıq gətiril-
məsi, maya dəyəri və sonrakı satış qiymətlərinin optimal ölçülərinin müəyyən edilməsi baş verir.
Bu proses özü-özlüyündə çoxsaylı istehsal-iqtisadi, sosial-psixoloji və digər amillərin təsiri
nəticəsində formalaşmaqda və icra olunmaqdadır.
Onun həyata keçirilməsində hasilatın mərhələləri, məhsulların kəmiyyət və keyfiyyət
xüsusiyyətləri, bu mərhələlərdə ortaya çıxa biləcək spesifik situasiyalar nəzərə alınmalı və real
imkanlarla qarşılaşdırılmalıdır. Belə ki, marketinq informasiyasının əldə olunması məsələnin bir
tərəfinin işıqlandırılmasını özündə ifadə edirsə, kənt təsərrüfatı subyektlərinin imkanlarının bu
məsələlərlə bağlı hansı səviyyədə uyğun təşkil etməsi artıq ikinci məqamdan xəbər verir.
Bazar mühiti, bazarın hər hansı məhsulu hansı səviyyədə “qarşılaması” və “həzm etməsi”
marketinq informasiyasının spesifik cəhətlərindən hesab olununr və marketinq məlumatının
toplanmasının növbəti mərhələsindən xəbər verir. Bu zaman mövcüm, yerli şərait, reallaşdırmanın
təşkilati, texniki və digər imkanların əyani sürətdə araşdırmaya məruz qalmalı və sistemli tədqiq
olunmalıdır.
Sadalanan mərhələlərin hər biri özü-özlüyündə “lokal” xarakter daşımır, qarşılıqlı əlaqə və
asılılıqları özündə ehtiva edir. Belə ki, ilkin məlumatsızlıq şəraitində hasilatın hansı yöndə həyata
keçirilməsi, əldə olunmuş əmtəələrin reallaşdırılması heç də bütün hallarda fəaliyyət uğurundan
xəbər verə bilməz. Eyni fikir aralıq və son faza üzrə olan məlumatsızlıq halında da keçərlidir.
Marketinq fəaliyyətinin təşkilində müraciət olunan 2 (məhsulun alıcıdan satıcıya hərəkətinin
xüsusiyyətlərini müəyyənləşşdirəcək) mərkəz mövcuddur:
1. mövcud tələbat əsasında təşkil olunan istehsal;
2. baş tutmuş istehsal əsasında sonradan formalaşan tələbat.
Digər tərəfdən, marketinqin özünün sahəvi xüsusiyyətləri də informasiyalaşma proseslərində
nəzərə alınmalıdır. Belə ki, aqrar sahənin istər birbaşa istehlakçıya göndərilən məhsulları, istərsə də
xammal şəklində emal müəssisələrinə göndərilən hissəsi adı şəraitdə saxlama baxımından
qısamüddətliliyi ilə seçildiyi halda, yükləmə, daşıma və boşaltma baxımından da daha yüksək,
“zərif” diqqət tələb etməklə seçilir. Deyilənlər nəzərə alınmaqla marketinq tədqiqatlarında daha
optimal, səmərəli variantların seçilməsi və işlənməsi tələb olunur.
Aqrar sahədə marketinqin məlumatlarından istifadə eyni zamanda hasil edilmiş əsas və əlavə
məhsulların dəqiq ayrılması, onların sahə daxilində istifadəsi və ya sahədənkənar istehlakını
241
nəzərdə tutması ilə də seçilir. Belə ki, kənd təsərrüfatının tərkib hissələrini təşkil edən bitkiçilik və
heyvandarlıq digər xüsusiyyətlərlə yanaşı biri digərinin məhsul və komponentlərindən qarşılıqlı
istifadə imkanlarına malikdirlər. Məsələn, taxıl istehsalında əsas məhsulla yanaşı saman da hasil
edilir ki, bu da heyvandarlıqda yem kimi istifadə oluna bilər.Yaxud, heyvandarlıq istehsalının
mühüm komponentlərindən olan peyin bitkiçilikdə gübrə kimi öz tətbiqini tapır. Deyilənlər əsasında
qeyd etmək yerinə düşər ki, marketinq informasiyası təkcə sahədənkənar obyektləri deyil, həm də
sahədaxili dövriyyəni özündə əks etdirməklə mükəlləfidir.
Yuxarıdakı təsnifatdan da göründüyü kimi, birinci bənd ənənəvi təməllər üzərində mövcud
olduğu halda, ikinci – nisbətən yeni olan aqroməhsulların istehsalçılara qəbul etdirilməsi qayda və
prinsipləri üzərində qurulmuşdur. Adətən onlar hər hansı ölkədə (regionda) istehlak olunacaq
əmtəələrin siyahısına daxil edilməyə çalışılır. İstənilən hasilat obyekti və prosesində bunlardan hər
hansı birinə üstünlük verilməsi özü ilə spesifik şəraiti yaratmaqla bərabər özünəməxsus alət və
vasitələrin (tanıtım-reklam fəaliyyəti, inandırma, stimullaşdırıcı satış, “keyfiyyət-qiymət” tarazlığı
əsasında reallaşdırma, qiymətin müəyyənləşdirilməsində təsir amillərinin aydın ifadə edilməsi,
təklif olunma (qablaşdırma, alıcıya çatdırma və s.) forması, qiymətlərin alış həcminə uyğun fərqlən-
məsi və s.) istifadəsini də nəzərdə tutur.
Marketinq öz fəaliyyətini istehsal-satış prosesi boyu təşkil edir. Belə ki, istehsalına hələ
başlanmamış aqroməhsullar üzrə tələbatı ödəyəcək xarakterik xüsusiyyətlərin nəzərə alınması
qanunauyğun şəkildə ona olan ehtiyacın artırılması ilə müşayət olunur. Bu fakt nəticədə yük
dövriyyəsinin, sonradan isə zəncirvari əlaqə qaydasında satış həcminin, gəlirlərin və rentabelliyin
səviyyəsində özünü biruzə verəcəkdir. Hazır məhsulların bölgüsünün həyata keçirilməsi qaydaları
və qanunauyğunluqları özünün spesifikliyi ilə fərqlənir. Bu addımın düzgün atılması hazır məhsul
üzrə israfçılığı xeyli azaldacaq; maliyyə göstəricilərinin səviyyələrinə təsir edəcək; əhalinin təbii və
mexaniki artım templərini daim nəzərə alacaq; bazarda həmin məhsula olan tələbatın səviyyəsində
kəskin kənarlaşmaların qarşısına alacaq, onun qiymət tərəddüdünün geniş miqyasda dəfə hesabı ilə
baş tutmasına, süni qiymət artımlarına imkan verməyəcək; insanları ilboyu yeni (konservasiya
olunmamış, qurudulmamış) kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin etməyə imkan verəcək və s.
Mövzunun tərkib hissələrindən biri kimi satış kanallarının və məkanlarının im-kanlarının
artırılması çıxış edir. Məhs bu amil məhsul əsasındakı “istehsalçı-istehlakçı” əlaqələrində təması
artırır, növ-çeşid və ümumi həcm üzrə aqroəmtəələrin öz alıcısını tapmasına şərait yaradır. Bir
tərəfdən risk səviyyəsi yüksək olan, digər tərəfdən dünyanın əksər ölkələrindəki kimi yardımlarla
fəaliyyətini davam etdirən kənd təsərrüfatı sahəsi insanların birbaşa və ya dolayı istəklərini
ödəməklə öz vəzifəsini yerinə yetirməkdədir. Bununla belə bir sıra hallarda ortaya aşağıdakı
situasiyalar çıxır: 1.həcm və keyfiyyət etibarı ilə kifayət edəcək həcmdə hasil edilən ərzaq məh-
sulları istehsalçının anbarlarında (saxlama məkanlarında) qalaraq xarab olur; 2.şəhər əhalisi elə
həmin məhsullara olan tələbatını ödəmək üçün ya kənddən az həcmdə gətirilərək baha qiymətə
təklif olunan, yaxud da müxtəlif ölkələrdən gətirilən (keyfiyyət göstəriciləri şübhəli olan) əmtəə
kütləsindən istifadə olunur və s. Araşdırılan istiqamətdə atılan müsbət addımlardan biri kimi də
Ölkə Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən 15 yanvar 2014-cü il tarixlə imzalanan, “fermer
mağazaları” və “yaşıl marketlər”in yaradılmasını nəzərdə tutan Sərəncam qiymətləndirilə bilər.
Onun imzalanması Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini
rəhbər tutsa da, “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə
etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nın icrası sahəsində əlavə tədbirlərin görülməsinin
sistemləşdirilməsi, kənd təsərrüfatı məhsulları ixracının artırılması, aqrar sahədə istehsalçıların və
istehlakçıların maraqlarının qorunması və ərzaq bazarının səmərəli fəaliyyətinin təmin edilməsi
məqsədlərini güdür ki, burada da marketinqin rolu əvəzolunmazdır.
Aqrar sahə məhsullarının sənaye təyinatlı emalını da (ASK şəklində) tələbatın tərkibində fərdi
qaydada araşdırmaq zəruridir. Belə ki, məsələn, bağlarda istehsal olunmuş meyvə məhsullarının heç
də bütün həcmi məqbul zaman kəsiyində istehlak olunmur, onun bir hissəsinin uyğun sənaye sahəsi
əsasında emal edilərək istehlak çeşidini artırması marketinq fəaliyyətinin rəngarəngliyini yüksəldir
ki, bu da müvafiq mübadilə məkanınn strukturunun dəyişilməsinə, orada iştirakçı sifətilə təmsil
Dostları ilə paylaş: |