Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №7 (88)

- 49 - 
 
 
Ephemeroptera: Erhemera vulgata Linnaeus, 1758, Acentrella lapponica Bengtsson, 1912, 
Baetis  rodani  (Pictet,  1843),  Centroptilum  luteolum  (Müller,  1776),  Cleon  dipterum  (Linnaeus, 
1761), Ecdyonurus flavimanus Klapalek, 1905, Ecdyonurus venosus (Fabricius, 1775), Heptagenia 
sulfurea (Müller, 1776), Caenis macrura Stephens, 1835 
 
Odonata:  Calopteryx virgo (Linnaeus, 1758), Epallage fatime Charpentier, 1840, Ischnura 
elegans  (Vander  Linden,  1823),  Gomphus  vulgatissimus  Linnaeus,  1758,  Ophiogomphus  cecilia 
(Fourcroy, 1785), Ophiogomphus forcipatus (Linnaeus, 1758), Libellula depressa  Linnaeus, 1758, 
Somatochlora metallica (V.d. Linden, 1825) 
 
Plecoptera:  Amphinemura  sulcicollis  (Stephens,  1836),  Leuctra  fusca  (Linnaeus,  1758), 
Perlodes dispar (Rambur, 1842) 
 
Hemiptera:  Sigara  falleni  (Fieber,1848),  Nepa  cinerea  Linnaeus,  1758,  Plea  leachi 
McGregor et Kirkaldy, 1899 
 
Coleoptera:  Brychius  elevatus  (Panzer,  1794),  Ilybius  fuliginosus  (Fabrcius,  1792), 
Platambus  maculatus  (Linnaeus,  1758),  Rhantus  frontalis  (Marsham,  1802),  Anacaena  limbata 
Fabricius,  1792,  Berosus  spinosis  (Steven,1808),  Berosus  lirudus  (Linnaeus,  1761),  Hydrophilus 
sp., Hydrobius fuscipes (Linnaeus, 1758), Limnius volckmari (Panzer, 1793) 
 
Trichoptera:  Hydropsyche  ornatula  McLachlan,1884,  Hydropsyche  pellucidula  Curtis, 
1834,  Ecnomus  tenellus  Rambur,  1842,  Philopotamus  montanus  Donovan,  1813,  Oxyethira 
distinctella  McLachlan,1880,  Rhyacophila  nubila  Zetterstedt,  1840,  Molanna  anguslata 
Curtis,1834,  Leptocerus  tineiformis  Curtis,1834,  Lepidostoma  hirtum  (Fabricius,  1775), 
Micropterna  sequas  McLachan,  1875,  Potamophylax  latipennis  (Curtis,  1834),  Potamophylax 
rotundipennis(Brauer, 1857) 
 
Diptera: Tipula scripta Meigen,1830, Dicranota sp., Psychoda sp., Pericoma sp. 
 
Ceratopogonidae: Culicoides nubeculosus  Meigen,1830, Culicoides longicollis Glukhova, 
1971, Leptoconops caucasicus Gutsevich, 1951 
 
Simulidae:  Eusimulium  znoikoi  Rubtsov,  1940,  Simulium  kurense  schachbusicum 
Dzhafarov,  1951,  Odagmia  caucasica  Rubtsov,  1956,  Odaqmia  variegata  (Meigen,  1804), 
Simulium djafarovi ( Rubtsov, 1962)                   
 
Chironomidae:  Ablabesmyia  monilis  (Linnaeus,  1758),  Thienemannimyia  lentiginosa 
(Fries,  1823),  Clinotanypus  nervosus  Meigen,  1818,  Cryptochironomus  defectus  Kieffer,  1913, 
Parachironomus  pararostrus  Harnisch,  1923,  Microtendipes  tarsalis  (Walker,  1856),  Cricotopus 
algarum  (Kieffer,  1911),  Cricotopus  silvestris  (Fabricius,  1794)  Cricotopus  biformis  Edwards, 
1929,  Tanytarsus  lobatifrons  Kieffer,1913,  Eukiefferella  oxiana  Pankratova,  1950,  Eukiefferella 
sellata  Pankratova,  1950,  Orthocladius  fuscimanus  (Kieffer,  1908),  Orthocladius  thienemanni 
Kieffer, 1906, Orthocladius rivulorum Kieffer, 1909, Diamesa insignipes Kieffer, 1908  
 
Tabanidae:  Tabanus  bovinus  Linnaeus,  1758,  Tabanus  autumnalis  brunnescens  Szilady, 
1914, Tabanus lunatus Fabricius, 1794 
 
Serensen  əmsalından  (K
s
)  istifadə  edərək  Gilançayın  Düylünçay  və  Vənəndçayla  cüt-cüt 
biosenotik  oxşarlıq  dərəcəsi  makrozoobentosun  növ  tərkibinə  görə  hesablanmış  və  aşağıdakı 
nəticələr əldə edilmişdir [12, s. 1-34]: 
 
Gilançay-Düylünçay: ümumi növlərin sayı-63; oxşarlıq dərəcəsi 75,5% 
 
Gilançay-Vənəndçay: ümumi növlərin sayı-65; oxşarlıq dərəcəsi 79,2% 
 
Ordubad  rayonu  ərazisində  axan  çayların  dib  faunasınının  növ  tərkibinə  görə  yüksək 
oxşarlıq dərəcəsi,  başqa  sözlə desək, növmüxtəlifliyinə  görə  yaxınlığı  həmin çaylarda fauna üçün 
abiotik və biotik şəraitin oxşarlığı ilə izah edilməlidir.                    
 
Faunanın  taksonomik  təhlilinin  nəticələrinə  əsasən  bölgə  üçün  səciyyəvi  dağ  çayının 
makrozoobentosu  3  tip,  5  sinif,  8  dəstə,  4  fəsilə,  88  cins  və  96  dib  orqanizmi  növü  ilə  təmsil 
olunmuşdur. Fauna spektrində növlərinin (84) sayına  görə əsas  yeri buğumayaqlılar (Arthropoda) 
tipi tutmuşdur. Yaşayış mühitinə münasibətinə görə 17 növ (ümumi sayın 18,0%-i qədər) ömrünü 
yalnız suda keçirənlər, digər 79 növ isə çay ekosistemində sahəsinə görə böyük üstünlük qazanmış 
litoreofil  biosenozun  səciyyəvi  sakinləri  olub  həşəratlar  (Insecta)  sinfinə  mənsub  olan  su-hava 
(amfibiotik) orqanizmiləridir.  

---

- 50 - 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çayın  makrozoobentosunda  növmüxtəlifliyinin  zənginliyinə  görə  fərqlənmiş  sistematik 
qruplar aşağıdakı diaqramda öz əksini tapmışdır (Diaqram).  
Diaqram. Əlincəçayın dib faunasında növlərin sistematik qruplar üzrə paylanması 
 
Göründüyü kimi, Əlinçayın dib faunasında növlərin böyük əksəriyyəti (57 növ və ya ümumi 
sayın  60%-i)  su-hava  (amfibiotik)  həşəratlarının  daxil  olduğu  5  sistematik  qrupun  payına 
düşmüşdür. 
Reofil  ekoloji  qrupa  mənsub  olan  Gammarus  lacustris,  Cleon  dipterum,  Ecdyonurus 
venosus,  Heptagenia  sulfurea,  Calopteryx  virgo,  Ischnura  elegans,  Ophiogomphus  cecilia, 
Somatochlora metallica, Ilybius fuliginosus, Berosus spinosis, Hydropsyche ornatula, Hydropsyche 
pellucidula,  Potamophylax  rotundipennis,  Eusimulium  znoikoi,  Odaqmia  variegata,Odagmia 
caucasica,  Simulium  kurense  schachbusicum,  Ablabesmyia  monilis,  Clinotanypus  nervosus, 
Cricotopus  silvestris,  Cricotopus  biformis,  Eukiefferella  sellata,  Diamesa  insignipes  və  başqa 
növlər rastgəlmə tezliyinə görə (P>50%) dominantlıq təşkil etmişlər.  
      Müəyyən edilmişdir ki, mənsəbdən mənbəyə doğru makrozoobentosun növ tərkibi çay yatağının 
morfologiyasında  və  hidroloji  xüsusiyyətlərindəki  dəyişikliklərlə  əlaqədar  olaraq  dəyişilmələrə 
məruz qalır. Orta və  aşağı  axınlarda su  kütlələrinin  sürəti aşağı  düşdükcə  yuyulan,  yerini  dəyişən, 
müəyyən dərəcədə üzvi maddənin varlığı ilə fərqlənən qumlu, lilli və bitki örtüklü sahələrin və ya 
onların qarışıq formalarının  yaranması nəticəsində bu və ya digər biotopa üstünlük verə bilməyən 
qruplaşmalar  yaranır.  Litoreofil,  psammoreofil,  fitoreofil  və  peloreofil  biosenozlar  çay  sisteminin 
dövri olaraq bərpa olunan nisbi sabit biosenozlarıdır.  
                                    
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Bayramov  A.B.  Çay  ekosistemlərində  mühit  amillərinin  dib  faunasının  inkişafına  təsiri  // 
AMEA Naxçıvan Bölməsinin Xəbərləri. Təbiət və texniki elmlər seriyası, 2016, cild 12, № 2, 
s.189-197 
2.
 
Bayramov  A.B.,  Məhərrəmov  M.M.,  Məmmədov  T.M.,  Axundov  A.Y.  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında  aparılmış  hidrobioloji  və  ixtioloji  tədqiqat  işlərinin  nəticələri  //  AMEA 
Naxçıvan Bölməsinin Xəbərləri. Təbiət və texniki elmlər seriyası, 2014, cild 10, № 4, s. 189-197 
3.
 
Məmmədova  F.S.  Abbasov  Ə.D.  Təbii  suların  geokimyası  və  Naxçıvan  Muxtar 
Respublikasında yayılma xüsusiyyətləri. Naxçıvan; Əcəmi, 2015, s. 91-103 
4.
 
Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası – 50. Bakı; Elm, 1975, 360 s.. 
5.
 
Методические рекомендации по сбору и обработке материалов при гидробиологических 
исследованиях на пресноводных водоёмах. Зообентос и его продукция. Ленинград: Изд-
во Зоологического Института АН СССР, 1984, 51 с. 
6.
 
Методы мониторинга в Каспийском море. Баку: Полиграф, 2000, с. 33-35. 
7.
 
Определитель зоопланктона и зообентоса пресных водоёмов Европейской России. Под редакцией 
В.П. Алексеева и С.В.Цалолихина., т. 2. Зообентос. М-С.: Изд-во ЗИН РАН, 2016, 457 с. 
  
8.
 
Софиев  З.П.  Донная  фауна  водоёмов  Нах.АССР:  Автореф.  дисс…,  канд.  биол.  наук. 
Баку, 1969, 21 с. 

---