Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №7 (88)

- 77 - 
 
2 3
0
0
2
1
1
(CuInS )
2
2
Cu
f
f
In S
f
S
Z
Z
Z
Z

 
 
 
 
2 3
0
0
5 8
5
1
(CuIn S )
2
2
Cu
f
f
In S
f
S
Z
Z
Z
Z

 
 
 
 
burada 
Z
 -  Gibbs  sərbəst  enerjisi  və  entalpiyanın  funksiyasıdır.  Entropiya  isə  aşağıdakı 
bərabərliklər üzrə hesablanmışdır: 
2 3
0
0
0
0
2
1
1
(CuInS )
(
)
2
2
Cu
Cu
In S
S
S
S
S
S
S
 



   
2 3
0
0
0
0
5 8
5
1
(CuIn S )
(
S )
2
2
Cu
Cu
In S
S
S
S
S
S
 



 
Bu  bərabərliklər  əsasında  CuİnS
2
  və  Cuİn
5
S
8
  birləşmələrinin  hər  biri  üçün  inteqral 
termodinamik  funksiyalar  hesablanmışdır.  Hesablamalrda  misin  və  kükürdün  standart 
entroniyalarının,  həmçinin  İn
2
S
3
  birləşməsinin  standart  inteqral  termodinamik  funksiyalarının 
ədəbiyyatda verilmiş qiymətlərindən istifadə edilmişdir:  
0
33, 2 0,5
/
Cu
S
C mol K



;  
0
29,3 0,5
/
S
S
C mol K



 

2, 3

; 
2 3
0
412,5 2, 6
/
f
In S
G
kC mol

 

; 
2 3
0
427 4,5
/
f
In S
H
kC mol

 

; 
2 3
0
144, 0 2,5
/
In S
S
kC mol


 

5

. 
Bu qiymətlər əsasında birləşmələrin hər biri üçün təyin edilmiş inteqral temodinamik funksiyaların 
qiymətləri cədv. 3-də verilmişdir.  
 
Cədvəl 3 
Cu
2
SnS
3
, Cu
4
SnS
4
 və Cu
2
Sn
3
S
7 
birləşmələrinin inteqral termodinamik funksiyaları 
Birləşmə 
0
f
G

 
0
f
H

 
0
S  
/
C mol K

 
/
kC mol  
CuİnS
2
 
227,8±1,4 
233,38±5,1 
135,44±4,8 
Cuİn
5
S
8
 
1052,8±3,2 
1087,4±7,2 
443,04±7,5 
 
 
CuİnS
2
 və Cuİn
5
S
8
 birləşmələri üçün alınmiş inteqral temodinamik funksiyaların qiymətləri 
digər  işlərin 

2,  3

  nəticələrindən  qismən  fərqlənir.  Bunun  səbəbini  alınan  birləşmələrin 
hissəciklərinin nanoölçülü olması ilə izah etmək olar. Məlumdur ki, nanohissəciklərin bir sıra fiziki-
kimyəvi xassələri kristal maddələrin xassələrindən fərqlənir.  
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Hüseynov Q.M. Nanomaterialların alınma metodları. Naxçıvan Əcəmi, 2017, 256 s. 
2.
 
Бабанлы  М.Б.,  Юсибов  Ю.А.,  Абишев  В.Т.  Трехкомпонентные  халькогениды  на  основе 
меди и серебра. Баку, БГУ, 1993, 342 с. 
3.
 
Бабанлы М.Б., Юсибов Ю.А.  Электрохимические методы в термодинамике неорганических 
систем. Баку, Элм, 2011, 306 с.  
4.
 
Боднарь И.В. // Изв. АН СССР, Неорганические материалы, 1979, Т. 15, №12, с. 2109-2111.  
5.
 
Волков  А.И.,  Жарский  И.М.  Большой  химический  справочник.  –  Мн.:  Современная 
школа, 2005, – 608 с. ISBN 985-6751-04-7  
6.
 
Лазарева В.Б., Киш З.З., Переш Е.Ю., Семрад Е.Е. Сложные халькогениды в системах A
I
–
B
III
–C
VI
. Изд. Металлургия, 1993, 230 с. 
7.
 
Сергеева А.В. Формирование слоев сульфидов (селенидов) индия и CuInS
2
 на различных 
подложках  методом  пиролиза  аэрозоля  растворов  тиокарбамидных  комплексных 

---

- 78 - 
 
соединений.  Автореферат  диссертации  на  соискание  ученой  степени  к.х.н.,  Воронеж, 
2009, 23 с.  
8.
 
Mehmet  Isik,  Nizami  Gasanly.  Optical  characterization  of  CuIn
5
S
8
  crystals  by  ellipsometry 
measurements. // Journal of Physics and Chemistry of Solids, 2016, P. 13-17  
9.
 
Shah J.S. // Progr. Cryst. Growth charact., 1980, V. 3, №4, P. 333-389 
10.
 
Okomoto R., Kinoshita K. // Sol. State Elektron, 1979, V. 19, №1, P. 31-35  
11.
 
Roth R.S., Parker H.S., Brower W.S. // Mater. Res. Bull., 1973, V. 8, №3, P. 333-338. 
 
ABSTRACT 
G.M.Huseynov  
INVESTIGATING OF OBTAINING AND THERMODYNAMIC 
 PROPERTIES OF COPPER (I) THIOINDATES 
 
The  article  presents  the  research  results  of  thermodynamic  properties  and  obtaining 
condition of the CuInS
2
 and CuIn
5
S
8
 compounds based on the aqueous solutions of CuCl, InCl
3
 and 
Na
2
S  compounds.  According  to  RFA  results,  it  has  been  established  that  the  CuI
2
S
2
  compound 
crystallizes  in  tetrachonal  syngony  (F.  gr.: 
d
I 2
4
;  a=0,5488  nm  and  c=1,1278  nm;  Z=4),  and 
CuI
5
S
8
 crystallizes in cubic syngony (F. gr.: 
m
F 43 ; a=1,0454 nm). According to DTA results, the 
CuInS
2
 compound is melting at 1089
0
C and the CuIn
5
S
8
 compound is melting at 1083
0
C. Standard 
integral  thermodynamic  parameters  of  nanoscaled  CuInS
2
  and  CuIn
5
S
8
  compounds  have  been 
determined  based  on  the  results  of  EHQ  measurements.  Thin  layers  of  CuInS
2
  and  CuIn
5
S
8
 
compounds  on  glass  substrate  are  preparing  and  SEM  images  are  drawn.  It  has  been  determined 
that,  the  compounds  are  composed  of  highly  adhesion  nanoparticles  of  about  40-100  nm  size  at 
80
0
C. When thin sheets are thermally processed at 300
0
C in the vacuum (10
-2
 Pa), a grid structure is 
formed in CuInS
2
 and CuIn
5
S
8
 compounds.  
 
РЕЗЮМЕ 
Г.М.Гусейнов  
ПОЛУЧЕНИЕ И ИССЛЕДОВАНИЕ ТЕРМОДИНАМИЧЕСКИХ 
СВОЙСТВ ТИОИНДАТОВ МЕДИ (I) 
 
 
В  статье  представлены  результаты  исследования  термодинамических  свойств  и 
условий  получения  соединений  CuİnS
2
  и  Cuİn
5
S
8
  на  основе  водных  растворов  соединений 
CuCl,  İnCl
3
  и  Na
2
S.  На  основе  результатов  РФА  установлено,  что  соединение  CuİnS
2
 
кристаллизуется  в  тетрагональной  сингонии  (П.  гр.: 
d
I 2
4
;  a=0,5488  nm  və  c=1,1278  nm; 
Z=4),  а  Cuİn
5
S
8
 

  в  кубической  (П.  гр.: 
m
F 43
;  a=1,0454  nm).  В  параметрах  решетки 
наблюдается  уменьшения.  На  основе  результатов  ДТА  соединение  CuİnS
2
  плавится  при 
1089
0
С,  а  Cuİn
5
S
8
 

  1083
0
С.  На  основе  измерений  ЭДС  установлены  стандартные 
интегральные термодинамические параметры наноразмерных соединений  CuİnS
2
  и  Cuİn
5
S
8
. 
Приготовлены  тонкий  слой  соединений  CuİnS
2
  и  Cuİn
5
S
8
  на  стеклянной  подложке  и 
представлены их СЭМ фотографии. Установлено, что при 80
0
С соединение размеров 40-100 
нм представлены с высокой адгезией. При термической обработке тонкого слоя соединений 
CuİnS
2
 и Cuİn
5
S
8
 в вакууме (

10
-2
 Па) образуется паутиновая структура.  
 
   NDU-nun Elmi Şurasının 27 noyabr 2017-ci il tarixli qərarı ilə çapa 
tövsiyyə   olunmuşdur. (protokol № 03).  
  Məqaləni çapa təqdim etdi: Kimya elmləri doktoru, professor T.Əliyev
 
 

---