Elmi-kütləvi nəşr
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
136 tullantısı – indi hər bir məktəbliyə məlumdur). Zaman keçdikcə bu, havanın tərkibinin dəyişməsinə gətirib çıxardı, lakin hüceyrə fəaliyyətinin daxili şərtləri hələki karbonat turşusunun yüksək miqdarı ilə təyin olundu. Yerdə peyda olan və bitkilərlə qidalanan ilk heyvanlar, təbii ki, çoxlu miqdar karbon qazı olan atmosferdə yaşamışdır. Buna görə də onların hüceyrələri və sonralar qədim genetik yaddaş üzərində qurulan müasir heyvanların və insanın hüceyrələri özlərinin bətnində karbonat turşusuna (6-8% 8% karbonat turşusu və 1-2% oksigen) və qanda karbon qazına (7-7,5% CO 2 ) ehtiyac hiss etmişlər. Bitkilər demək olar ki, havanın bütün karbon qazını istifadə etmişlər və onun əsas hissəsi karbon birləşmələri şəklində bitkilərin məhvi ilə bərabər faydalı qazıntılara (kömür, neft, torf) çevrilərək yerə çökmüşlər.Hal-hazırda atmosferdə 0,03% karbon qazı və ~ 21% oksigen vardır.Lakin normal həyatfəaliyyəti üçün qanda 7-7,5%, alveolyar havada isə 6,5% karbon qazı olmalıdır. Kənardan onu almaq olmaz, çünki atmosferdə demək olar ki, karbon qazı yox dərəcəsindədir. İnsan və heyvanlar onu yemin tam parçalanması zamanı əldə edirlər, çünki, zülallar, yağlar, karbohidratlar karbon əsasında yaranmışlar, onların oksigenin iştirakı ilə yanması zamanı toxumalarda həyatın əsasını təşkil edən qiymətsiz karbon qazı yaranır. Süni tənəffüs – demək olar ki, karbon qazını bayıra verməmək, mümkün dərəcədə onu az itirmək deməkdir.Yoqların tənəffüsü məhz buna köklənmişdir. Lakin adi insanların tənəffüsü – bu ağ ciyərlərin xroniki hiperventilyasiyasıdır, orqanizmdən karbon qazının normadan artıq çıxması çox vaxt sivilizasiya xəstəlikləri adlanaraq 150 ağır xəstəliklərin yaranmasına şərait yaradır. Bura daxildir: hipertoniya xəstəliyi, ateroskleroz, ürəyin işemik xəstəliyi, bronxial astma və s. Hiperventilyasiya qısa müddət ərzində (bir neçə on dəqiqələrdə) orqanizmin karbon qazını itirdiyinə görə ölümlə nəticələnir. Hər kəs buna 137 inanmalıdır ki, əgər tez-tez dərindən nəfəs alarsa, bu onda baş gicəllənməsinə və hətta huşun itirilməsinə gətirib şıxara bilər. Əgər insanın ciyərləri güclü hiperventilyasiya edilərsə, məsələn, süni tənəffüs aparatı vasitəsi ilə ölüm baş verər. Əksinə, siz əgər tənəffüsünüzü təxminən 5-6 dəqiqə müddətinə zəiflədərsinizsə, səthi nəfəs alarsınızsa, yəni oksigen qəbulunu minimuma endirərsinizsə, enerji axını hiss edərsiniz (çünki, oksigenin artıq qəbulu zamanı onun çox hissəsi oksidləşmə prosesinin kompensasiyasına sərf olunur) və əhvalınız yaxşılaşar. Əqlin itirildiyi zamanı insan düzgün nəfəs ala bilmir, çünki, iradi kontrolunu itirir, nəfəsalma səthi, dayaz olur və fizioloji yol verilə bilən səviyyəyə gəlir, karbon qazı orqanizmdən zəif xaric olur və insan özünə gəlir. Ciyərlərin xroniki hiperventilyasiyası zamanı tez-tez və dərindən tənəffüs etdiyindən insan lazım olduğundan çox karbon qazı itirir. Əgər qoruyucu mexanizmlər pis işləyərsə, onda sinir sisteminin həddən artıq qıcıqlanması, orqanizmin daxili mühitinin turşu-qələvi tarazlığının qələvi istiqamətinə yönəlməsi baş verir ki, bu da maddələr mübadiləsini pozur. Bu immunitetin pozulması və aşağı düşməsində özünü biruzə verir (allergiyaya həssaslıq, soyuqlama və iltihabi xəstəliklər, duzların çöküntüsü, piylənmə və ya arıqlama, daxili sekresiya vəzilərinin iş prinsipinin pozulması və s., ta şişlərin inkişafınadək). Hər şeydən qabaq, nə qədər ki, karbon qazı həyati vacib qazdır, onun həddindən çox itirildiyi vaxt bu və ya digər dərəcədə onun xaric olmasının qarşısını almağa çalışan qoruyucu mexanizmlər işə düşür. Bura aiddir: - damar və bronxların spazmı və bütün orqanların hamar əzələlərinin spazmı; 138 - qandaşıyıcı damarların daralması; - bronxlarda, burun dəliklərində selik sekresiyasının böyüməsi, adenoidlərin, poliplərin inkişafı; - hüceyrə sklerozunun inkişafına səbəb olan xolesterinin çökməsi nəticəsində membranın bərkiməsi; - qalxanvari vəzinin funksiyasının artması. Bütün bu anlar qanda karbon qazının miqdarının azalması zamanı hüceyrələrə oksigenin daxil olma çətinliyi ilə birgə (Veriqo-Bor effekti) oksigen qıtlığına, venoz qanaxmanın ləngiməsinə - vena qan damarlarının dayanıqlı genişlənməsinə gətirib çıxarır. Həyati vacib orqanların oksigen qıtlığı arterial təzyiqi, hipertoniyanı və tənəffüs mərkəzinin qıcıqlanmasını yüksəldir və bununla da daha yüksək hiperventilyasiyaya, karbon qazının orqanizmdən yuyulmasına səbəb olur. Tac damarların spazmaları miokard hipoksiyasına, infarktın inkişafına qədər gətirib çıxara bilir. Beyin arteriyalarının spazmaları baş ağrısı, baş gicəllənməsi, yuxusuzluq, baş beyinin funksiyasının pozulması, insult kimi patologiyalara səbəb olur. Damarların sklerozu onların kövrəkliyinə, elastikliyinin itirilməsinə, hemodinamikanın, maddələr mübadiləsinin pozulmasına, vaxtından qabaq qocalmaya gətirib çıxarır. Bütün bunlar hiperventilyasiyanın törəməsidir ki, bundan da demək olar ki, bütün bəşəriyyət əzab çəkir. Tənəffüsün normallaşması zamanı isə karbon qazının orqanizmdə miqdarı lazımi səviyyəyə çatır və beləliklə də, bütün yuxarıda göstərilən patofizioloji hallar aradan qalxır. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|