Elmi-kütləvi nəşr
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İ.M.Seçenov
- KHb + Н 2 СO 3 → К + + НСО 3 + HHb
139 Əgər bir qədər də tənəffüs azaldılarsa, onda insanın dözümlülüyü, yüksək sağlamlıq potensialı olduqca artar, uzunömürlülüyə güman ki, tam təminat yaranar. Yoqlar tapşırıq dərsləri ilə tənəffüsü azaldırlar və karbon qazının miqdarını orqanizmdə artırırlar. Tənəffüsün artırılması və bununla belə karbon qazının orqanizmdən yuyulması ağılsızcasına qurulmuş dərin tənəffüs gimnastikasına, çox yeməyə, heyvan mənşəli yemlərin (ət, balıq, yumurta, toyuq, piy və s.), çay, kofe, şokolad, şəkərin istifadəsinə gətirib çıxarır və həmçinin insanda bir sıra yad ünsürlərə qarşı - papiros çəkməyə, spirtli içkilər və narkotik maddələrin qəbuluna, çılğınlığa, yataq rejiminə, yuxuya (əsasən arxası üstə), hipodinamikaya, qumar oyunlarına, cinsi israfçılığa və s. həvəs yaradır. Bir sıra Yoq təşəbbüskarları özlərinə ziyan gətirərək fizioloji tənəffüsü düzgün qavramırlar. Bunu qəti şəkildə anlamaq lazımdır: hiperventilyasiya orqanizmin sakit vəziyyətində zərərlidir. Çalışmaq lazımdır ki, həmişə dərindən nəfəs almamalı (tənəffüs eşidilməməli və hiss olunmamalıdır) və nadir hallarda, hər dəfə nəfəs verdikdən sonra avtomatik olaraq maksimal dərəcədə pauzanı uzatmalı. Bu proqramın optimal şəkildə yerinə yetirilməsi insana sağlamlıq və uzunömürlülük gətirər. Onu saymamaq, təbiət qanunlarını pozmaq xəstəliklərə və vaxtından qabaq ölümə səbəb olar. 140 Biokimyəvi rolu Bu bölmədə karbon qazının (СО 2 ) canlı orqanizmdə əmələ gəlməsi, keçdiyi yolları və biokimyəvi transformasiyalara məruz qaldığı həyati əhəmiyyət kəsb etdiyi məsələlərdən bəhs ediləcək. İnsan fiziki iş görmədiyi anda (sakit halda) onun toxumalarından ağ ciyərinə hər dəqiqə 180 ml karbon qazı daşınır. Bunu çox asan hesablamaq olar. Əgər nəfəsalma əmsalı 0,85-dirsə, onda sakit halda toxumalar vasitəsi ilə 200 ml oksigenin qəbulu zamanı 170 ml (200•0,85) karbon qazı əmələ gələcəkdir. Həqiqətdə isə bu kəmiyyət bir qədər böyük olmalıdır, çünki sakit halda qəbul olunan oksigenin miqdarı 200 – 240 ml arasında cərəyan edir. Bütünlüklə sutka ərzində hava ilə tənəffüs zamanı insan orqanizminə təxminən 600 L oksigen daxil olur və ətraf mühitə 480 L (~ 942,8 q) karbon qazı ixrac olunur ki, bu da 21,4 mol karbon qazına uyğundur. Karbon qazının (СО 2 ) orqanizmin toxumalarından ciyərlərə ötürülməsinin bir neçə mexanizmi vardır. Onun bir hissəsi fiziki həll olmuş şəkildə ötürülür. Qan plazmasında СО 2 -nin həll olma qabiliyyəti О 2 -nin həll olmasından 40 dəfə çoxdur, baxmayaraq ki, çox da yüksək olmayan arteriovenoz fərqində Р СО2 (ciyər arteriyaları ilə ciyərlərə gedən СО 2 -nin venoz qanda təzyiqi 60 qPa-dırsa, arterial qanda isə 53,3 qPa-dır) fiziki həll olmuş şəkildə (sakit halda) 12-15 ml СО 2 ötürülə bilər ki, bu da bütün ötürülən karbon qazı miqdarının 6-7% - ni təşkil edir. Bir hissə СО 2 karbamin şəklində ötürülə bilir. Müəyyən olunmuşdur ki, СО 2 karbamin əlaqəsi vasitəsi ilə 141 hemoqlobinə birləşərək karbhemoqlobin və ya karbaminohemoqlobin əmələ gətirir. İlk dəfə olaraq hemoqlobinlə birbaşa əlaqəli karbon qazının miqdarı barədə fikri akademik İ.M.Seçenov irəli sürmüşdür. RNН 2 + Н 2 СO 3 ↔ RNH – COOH + Н 2 О Hemoqlobin Karbhemoqlobin yaxud, RNН 2 + СО 2 ↔ R – NHCOOˉ + H + Karbhemoqlobin – çox qeyri-stabil maddədir və ağ ciyər kapilyarlarında dərhal СО 2 -nin ayrılması ilə dissosiasiya edir. Karbamin formasının miqdarı çox deyildir: arterial qanda onun miqdarı 3 dövr.%, venoz qanda isə 3,8 dövr.%-dir. Toxumalardan qana daxil olan ümumi karbon qazının 3- 10%-i karbamin formasında ötürülür. СО 2 -nin əsas hissəsi ciyərlərə qan vasitəsi ilə bikarbonat formasında ötürülür, bu zaman əsas rolu eritrositləri təşkil edən hemoqlobin oynayır. Müəyyən olunmuşdur ki, oksihemoqlobinin turşuluq xassəsi hemoqlobinə nəzərən çox yüksəkdir (HНbО 2 -nin dissosiasiya dərəcəsi HНb-nin dissosiasiya dərəcəsindən 20 dəfə böyükdür) {120}. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, qanla toxumalara daxil olan oksihemoqlobin Н 2 СО 3 -ə görə daha güclü turşudur və kalium kationu ilə əlaqəlidir. Oksihemoqlobinin kalium duzunu КНbО 2 kimi adlandırmaq olar (Sxem2). Böyük qan dövranının kapilyar uclarında 142 eritrisitlərin hemoqlobini hüceyrələrə oksigeni verir (КНbО 2 —> О 2 + KHb), onun xüsusiyyəti hidrogen ionlarını qəbul edərək böyüməsidir. Eyni vaxtda eritrositə mübadilə məhsulu – karbon qazı daxil olur. Karboanqidraza fermentinin təsiri ilə karbon qazı su ilə qarşılıqlı təsirə girərək karbonat turşusu (H 2 CO 3 ) verir. Əmələ gələn karbonat turşusunun hesabına artıq hidrogen ionları oksigeni itirmiş hemoqlobinlə kimyəvi rabitəyə girir və əmələ gələn НСО 3 anionu eritrositdən plazmaya keçir: KHb + Н 2 СO 3 → К + + НСО 3 + HHb Bu ionların əvəzinə eritrositə membrandan keçici olan xlor anionları daxil olur, halbuki, qanda iştirak edən natrium xloridin başqa tərkib hissəsi olan natrium plazmada qalır. Nəticədə qanın plazma hissəsində natrium bikarbonatın (NaHCO 3 ) miqdarı artır. Bu proses qanın qələvi ehtiyatının bərpasına xidmət edir, yəni bikarbonat bufer sistemi eritrositlərin bufer sisteminin funksional rabitələri ilə sıxı əlaqəlidir. Ciyər kapilyarlarında, eritrositlərdə oksihemoqlobinlə kalium bikarbonatdan karbonat turşusunun çıxarılması prosesi baş verir: ННbO 2 + К + + НCO 3 – → КНbO 2 + Н 2 СO 3 Əmələ gələn karbonat turşusu karboanqidrazanın iştirakı ilə dərhal karbon qazına və suya parşalanır. Kiçik kəmiyyət olan Р CO 2 alveolun dəliklərindən karbon qazının eritrositlərdən ciyərə diffuziya etməsinə şərait yaradır. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|