Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Ajı-OapaÖH. EcrecrBeıiHo-nayMHbic TpaKTaTbi. c
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ajı-OapaÖH. EcrecrBeıiHo-nayMHbic TpaKTaTbi. c.
249-250. 258 4.1. Şüur və mənəvi-ruhi fəaliyyətin ali formaları: təfəkkür, yaddaş, iradə (volya), emosiya Təfəkkür
dünyanın anlayışlarda, mühakimələrdə, nəzəriyyələrdə və s. fəal ifadə olunması sahəsində bu və ya digər məsələlərin həlli ilə, dünyanın dərk edilməsini ümumiləşdirən vasitələrlə bilavasitə əlaqədə olan ali şüur formasıdır. Şüur təfəkkür ilə eyni deyil. Rasional idrakdan (təfəkkürdən) başqa, insanın fərdi şüuru gerçəkliyin hiss üzvləri vasitəsilə əks olunmasını da əhatə edir (duyğu, qavrayış, təsəvvür). İnsanın emosiya və həyəcanlan da buraya daxildir. İnsan
təfəkkürünün meydana
gəlməsi probleminin bütövlükdə elmi bilik üçün fundamental əhəmiyyəti var. Öz dəyərinə görə bu problem Kainatın və Yer üzərində həyatın yaranması problemləri ilə müqayisə edilə bilər. Çünki, elm üçün bu problem də həmin problemlər kimi çətindir. Din isə bu problemləri çox sadə və asan həll edir: hər şeyi yaradan Allahdır.
insanın həyat fəaliyyəti prosesində sonradan istifadə etmək üçün keçmiş haqqında məlumatlan saxlamaq və yenidən hasil etmək qabiliyyətinə deyilir. Yaddaşm maddi daşıyıcısı 100 milyard neyrondur. Bir çox heyvanlarda da müəyyən dərəcədə yaddaş qabiliyyəti var. Lakin davranış determinasiyasının (zəruri səbə- biyyət əlaqəsinin) bioloji formaları şəraitində heyvanlar öz strukturuna görə çox məhdud fəallıq formalarına malikdirlər. Bu formalardan yalnız bioloji tələbatın bilavasitə ödənilməsinə gətirənlər yaddaşda qalır, qalanları isə tədricən yox olur. İnsan təfəkkürü yaddaşda saxlanılan bilikdən istifadə edilməsinə əsaslanır. Yaddaş daha çox qavrayışlardan qidalandığı üçün qavrayışlar dünyası ilə sıx əlaqədə olur. Lakin yaddaşın funksiyasını yalnız daxil olan məlumatların sadəcə olaraq qeyd olunması ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Əksinə, yaddaş strukturlarının iştirakı sayəsində daxil olan məlumatlann tez bir vaxtda seçilməsi, subyekt qarşısında duran həyati vəzifələrin həll edilməsi üçün lazım olan məlumatların fəal axtanşı mümkün olur.
Bizim indiki fikrimiz ilə onun keçmiş obyekti arasındakı vaxt boşluğu həmin obyektin yenidən dirçəldilməsi ilə deyil, fikrin bu qəbildən olan məsafəni aradan götürmək qabiliyyəti ilə doldurulur. Başqa sözlə, indi ilə keçmiş arasındakı uçurum yalnız indiki fikrin keçmiş haqqında düşünmə qabiliyyəti ilə deyil, həm də keçmiş fikrin indiki zamanda dirçəlməsi qabiliyyəti ilə doldurulur. Belə əməliyyatı həyata keçirən fikrə yaddaş deyilir. Yaddaş haqqında Avstriya psixoloqu Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|