Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.
Şüur və insanın mənəvi-ruhi dünyası Şüur - fəlsəfənin əsas anlayışlanndan biri kimi yalnız insana xas olan hadisəni ifadə edir və insanın mənəvi-ruhi fəallığının ən yüksək mərhələsini göstərir. Ruh və ondan törəyən şüur özünün bütün formalan ilə birlikdə insanın mənəvi dünyasını təşkil edir. Bu fəlsəfənin daimi problemidir. Ruh (lat. «spritus», yun. «pneuma») - antik fəlsəfədə «hərəkət edən hava», «havanın əsməsi», «nəfəs» (həyat daşıyıcısı kimi) mənasında işlədilirdi. Ruh elə mahiyyətdir ki, bədəni ya müvəqqəti, ya da daimi tərk edə bilər; o həyatın özüdür; Allahın mahiyyətidir; Allah Ali Ruhdur, insan ruhu İlahidən gəldiyi üçün ölməzdir; ruh bütün dünyanın daxili mahiyyətidir:
yerin ruhu, dünyanın ruhu; ruh incəsənət əsərinin ideya məzmunudur; nəyinsə daxili mənəvi, məsələn, dövrün ruhu, milli ruh, korporativ ruh və s. xarakteristikasıdır. Platon və yeni platonçulara görə ruh bədəndən əvvəl mövcuddur və ölməzdir. Sufilərin fikrincə ruh ilahi mənşəyə malikdir və bədənin ölümündən sonra öz əslinə qayıdır (Allaha qovuşmaq yollan haqqında artıq danışmışıq). Əl-Fərabi isə göstərirdi ki, ruh bədənlə eyni vaxtda meydana gəlir. O, yazırdı: «Bədən cisimdir. Onun bir hissəsində, məhz ürəyin dərinliyində yerləşən ruh canın ilk saxlanılan yeridir. Ruh, Platonun dediyi kimi, bədəndən əvvəl mövcud ola bilməz, eləcə də ruhun köçməsi təliminin tərəfdarlarının dediyi kimi bir bədəndən başqa bədənə keçə bilməz. Bədənin ölümündən sonra ruh həm məmnunluq, həm də iztirab keçirir. Belə vəziyyət nəyə layiq olmalarından asılı olmayaraq müxtəlif ruhlarda fərqli olur. Bütün bunlar zərurət və ədalət ilə müəyyən edilir».” Ruh haqqında olduqca çox fikirlər var. Burada isə bizi daha çox şüur problemi maraqlandırır. Şüurun özü subyekt deyil, onun ruhi fəaliyyətinin nəticəsidir. İnsanın bioloji təbiəti onun beyni ilə birlikdə şüurun yaranması üçün zəruri təbii şəraiti təşkil edir, lakin öz-özlüyündə təfəkkürün və praktiki fəaliyyətin subyekti deyil. Burada insanın ictimai təbiətinin böyük rolu var, çünki cəmiyyətdən kənarda subyekt yoxdur. Təfəkkür öz təbiətinə görə cəmiyyət ilə qırılmaz surətdə bağlıdır. Subyekt və obyektin qarşılıqlı təsir prosesində subyekt fəal tərəf kimi çıxış edir, obyektə təsir edir, onu dəyişdirir və məhz bu prosesdə təfəkkür gerçəkliyin nəzəri cəhətdən mənimsənilməsi vasitəsi kimi daha da təkmilləşir. Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|