nəlir. Ağılın yardımı ilə dünyanı başa düşmək cəhdinə
rasio-
nalizm
deyilir.
Orta əsr ərəb filosofu İbn Rüşd deyirdi ki, yalnız bir fəal ağıl
mövcuddur - İlahi ağıl, o da fərdin intellektini fəallaşdırır. Bütün
insanlar üçün bir ümumi, əbədi ağıllı Ruh mövcuddur, fərdi
ruhlar isə ölür.
Kanta görə, düşüncə həmişə sonlu, məhdud xarakter daşıyır,
ağıl isə elə təfəkkürdür ki, sonsuz, şərtsiz və mütləq olanı
tapmağa çalışır. Təfəkkür - təcrübə sahəsində vəhdəti
formalaşdırmaq qabiliyyətidir. Bu qabiliyyətdə Kant iki
səviyyəni ayırır: qaydalar (yəni kateqoriyalar) vasitəsilə vəhdət
yaradan düşüncə və prinsiplər vasitəsilə düşüncə qaydalannın
vəhdətini yaradan ağıl. Bu o deməkdir ki, ağıl hissi idrakın,
təcrübənin materiallarını deyil, düşüncənin özünü təşkil edir.
Kant yazırdı: «Bizim hər cür biliyimiz hisslərdən başlayır, sonra
düşüncəyə keçir və ağılda qurtarır; bizdə müşahidə materialını
işləyib hazırlamaq və onu təfəkkürün ali vəhdətinə çatdırmaq
üçün ağıldan yüksək heç nə yoxdun>.^*
Kanta görə ağıl mühakimə və əqli nəticəyə əsaslanır. Onun
fikrinə görə «...ağıl xüsusini ümumidən çıxarmaq və bu xüsusini
prinsiplərə görə və nə isə zəruri bir şey kimi təqdim etmək
qabiliyyətidir. Beləliklə, ağıla əsas müddəalara görə
Dostları ilə paylaş: 
