Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Э.Фромм. Психоанализ и религия. В ки.: Сумерки богов. М., 1990, с. 147
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Э.Фромм. Психоанализ и религия. В ки.: Сумерки богов. М., 1990, с. 147.
267 sistemindəki ziddiyyətləri üzə çıxarır, gələcəkdə yeni nəzəri sistemin yaranması üçün əsas olan yeni ideyalar irəli sürür. Beləliklə, biliyi müəyyən sistemə salmaq qabiliyyəti düşüncə ilə bağlıdır. Düşüncəyə əsaslanaraq ağıl yaradıcı idrak fəaliyyəti kimi çıxış edir, gerçəkliyin mahiyyətini açmağa çalışır. Təfəkkür ağıl vasitəsilə idrakın nəticələrini sistemləşdirir, yeni ideyalar yaradır.
İnsan şüuru həmişə gerçəkliyin əks olunmasını qabaqlayan müəyyən bilik şəklində mövcud olur. İnsanın məqsəd və planları arzu olunan gerçəkliyin ideal modelidir. Şüurun bu qabiliyyəti elm sahəsində öncədən görmədə daha aydın təzahür edir. Gerçəkliyin inkişaf qanunauyğunluqlannı dərindən bilmək məlum olmayan hadisələri əvvəlcədən demək, hadisələrin sonrakı inkişafını öncədən görmək imkanı verir. Beləliklə, şüur yaradıcı xarakter daşıyır, xarici aləmə fəal təsir etmək, öz tələbatına uyğun olaraq onu yenidən dəyişmək imkanı verir. İnsan şüuru nəinki yalnız əks etdirir, o həm də yaradır. Yaratmaq yenini kəşf etmək və yenini qurmaq deməkdir. Ağıl insana xidmət etməyəndə yaradıcı deyil, dağıdıcı qüvvəyə çevrilir. Qədim yunan dramaturqu Sofoklun (b.e.ə. 460-408) dediyi kimi, ağıl insana xidmət etməyəndə çox qorxulu olur.
Yarandığı gündən insan həmişə özünün fiziki və zehni əməyini yüngülləşdirməyə çalışıb. O, indiki mərhələdə «süni intellekt» yaratmağa nail olub. Bir çox alimlər ehtiyat edirlər ki, müasir dövrdə süni ağılın hansı təhlükəni daşıdığının başa düşülməməsi bəşəriyyəti çox ciddi təhlükə ilə üzləşdirə bilər. Onların fikrincə, elektronikada öz-özünü öyrədən sxemlərin və yüzlərlə, bəzən minlərlə kompüteri birləşdirən nəhəng informasiya şəbəkələrinin meydana gəlməsi ilə insan əslində onları nəzarətdə saxlamaq imkanını itirir.
268 Belə narahatlıq üçün müəyyən əsas olmasına baxmayaraq, süni intellekti nəzarətdə saxlayan tədqiqatçılar lap əvvəldən insanın öz intellektinin köməyi ilə həyata keçirdiyi funksiyanı yerinə yetirə biləcək texniki sistemlər yaratmağı qarşılarına məqsəd qoyublar. Süni intellekt tamamilə təbii intellektdən asılı olmayaraq mövcud olan bir şey deyil; o təbii intellektin texniki, instrumental davamıdır, onun zehni qabiliyyətinin gücləndiricisidir. Süni intellekt sistemi sayəsində insan mürəkkəb sistemləri modelləşdirmək, onları dərk etmək, idarə etmək və bu yolla özünün sinir sisteminin psixofizioloji məhdudluğunu aradan qaldırmaq qabiliyyəti qazanır. Alimlər insan beyni ilə kompüter arasında daha sıx əlaqəni həyata keçirmək üçün beyin protezləri hazırlamaq istəyirlər. Başqa sözlə, beyinin müəyyən defısitlə işləməsini kompensasiya etmək və yaxud insan beyninin imkanlanm əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirmək üçün onun işini qeyri-adi, yeni ölçü rejiminə keçirmək nəzəri cəhətdən mümkündür. Əgər real neyronlar şüurun əsasıdırsa, onda süni neyronlar yaratmaq yolu ilə süni şüur da hazırlana bilər. Lakin belə proqnoz çox mübahisəlidir, çünki insan beyni çox mürəkkəbdir, onun şüuru ilə emosiyası, iradəsi arasındakı qarşılıqlı əlaqə isə daha mürəkkəbdir. Son dövrlərdə Qərbi Avropa və Şimali Amerikada geniş yayılan fikirlərdən biri də odur ki, şüur zehni yaradıcılıqda başlanğıc olsa da, əsas işi burada şüuraltı proseslər görür. Məsələn, C.Merfı «Sizdəki şüuraltımn gücü» kitabında yazır: «...Sizdəki şüuraltı fikrinizin yaxşı və pis, doğru və yalan olmasını yoxlamır, yalnız sizin fikir və təsəvvürlərinizə uyğun olaraq təsirə cavab verir. Əgər siz işin müəyyən cəhətlərinin doğruluğuna əminsinizsə, onda sizin fikir obyektiv olaraq düzgün olmasa da, şüuraltı həmin fikri müvafiq qaydada qəbul edir və müvafiq qaydada ona reaksiya verİD>.^^ Deməli, bu fikrə görə şüur istiqamətləndirir, nəticəni isə şüuraltı çıxarır. «Sizin şüuraltı etiraz etmir, sizin şüur nəyi tək-
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|