Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Р.П.Вольф. О философии. М.. 1996, с.39. В.А,Лекторский. Эпистемология: классическая и неклассичсская. М., 2001, с.8.
| dəqiq idrak nəzəriyyəsi
filosoflar tərəfindən deyil, təbiətşünaslıq elminin nümayəndələri tərəfindən yaradılmışdiD>.^’ İdrak anlayışı hələ qədim mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Məsələn, Demokrit idrakı əksolunma hesab edirdisə, Platon əslində əksolunma ideyasını aradan götürür, ruhun əvvəllər təmiz fikir və gözəllik səltənətində olduğu haqqında
öz təəssüratını xatırlamasını idrak ilə eyniləşdirirdi. Yeni dövr materialistləri əksolunma anlayışını passiv, seyrçi proses şəklində izah etmişlər. Bütün dövrlərin idealistləri əksolunma problemini inkar edir, idrakı subyektin öz şüurunun, ruhunun dərinliyindən çıxartdığı anlayışlar, kateqoriyalar, ideyalar sistemini yaratması prosesi kimi, yəni biliyin öz-özünü yaratması prosesi kimi şərh edirlər. Bu məsələdə idealizmin qüvvətli tərəfi dərk edən subyektin, onun ruhunun, şüurunun yaradıcı fəallığını daha da inkişaf etdirməsidir. İdrak şüurun məzmununun formalaşması kimi çox mürəkkəb prosesdir, dünya haqqında biliyin əldə edilməsi və inkişafı prosesidir. İdrak özünün fikirləşmək, ətraf dünyanı, həmçinin özünü dərk etmək qabiliyyətini göstərən şüurun köməkliyi ilə həyata keçirilir. Bilik bütün idrak prosesinin nəticəsidir. İdrak prosesi fəaliyyətdə olan şüurdur. Bununla yanaşı bilik şüurun mövcudluq üsuludur. İdrak tarixən inkişaf edən və bununla da sırf insani proses kimi biliyin saxlanması, yığılması, çoxalmasıdır. Beləliklə, idrak insan şəxsiyyətinin mənəvi inkişafıdır. İdrak həm də həqiqətin düşünülmüş şəkildə başa düşülməsi və praktikada tətbiq edilməsidir. İdrak da praktika kimi bəzi hallarda bir başa, bəzi hallarda dolayı yolla bütün insan fəaliyyətini xarakterizə edir. Bir çox filosoflar və elmin başqa nümayəndələri heç vaxt dərk edilməyəcək və həll edilə bilməyəcək obyekt və problemlərin siyahısını tərtib etməyə cəhd göstərmişlər. Məsələn, Yer üzərində həyatın meydana gəlməsi. Günəşin dərinliyi, insanın və onun şüurunun yaranması və s. Öz təbiətinə görə fəlsəfə təkcə maddi gerçəkliyi deyil, həm də şüuru, insanın idrak fəaliyyətini də əhatə edir. Lakin bir insan orqanizmin fizioloji xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq nəinki onu əhatə edən bütün gerçəkliyin, hətta aynca bir obyektin bütün sonsuz xassə və münasibətlərinin cəmini belə, qısa zaman kəsiyində deyil, hətta bütün ömrü boyu da əhatə edə bilməz. Fəlsəfədə aşağıdakı sualın böyük əhəmiyyəti var: bizim təfəkkürün real dünyanı dərk etmək qabiliyyəti varmı? Alimlərin 273 çoxu bu suala müsbət cavab verirlər. Lakin bəzi filosoflar insanın dərketmə imkanını ya məhdudlaşdırır, ya da inkar edirlər. Onlara aqnostik deyirlər. Belə filosoflardan biri də Kant olmuşdur. O, deyirdi ki, biz yalnız öz yaratdığlanmız şeylər haqqında bilirik. Yeni kantçılar isə əlavə edirlər ki, bu bilik bizim haqqında heç nə bilmədiyimiz ilk başlanğıc tərəfindən yaradılır. Çünki onlara görə mütləq biliyə nail olmaq mümkün deyil, bizim biliyimiz bütün problemləri həll edə bilməz. Lakin aqnostiklər ümumiyyətlə elmi biliyin gücünü inkar etmirlər. Marksist fəlsəfə dünyanın dərk edilməsi məsələsinin həllində insanların sosial-dəyişdirici fəaliyyətinin əməli təcrübəsinə əsaslanır. Təbii və sosial gerçəkliyin insan tərəfindən praktiki cəhətdən mənimsənilməsi göstərir ki, biz təbiət və cəmiyyətin obyektiv qanunlarını dərk etmək qabiliyyətinə malikik. V.İ.Lenin yazırdı: «Canlı müşahidədən mücərrəd təfəkkürə və
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|