Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.
Fəlsəfi dünyagörüşü və metodologiya 3.1. Fəlsəfi dünyagörüşü Dünyanı seyr etməkdən fərqli olaraq dünyagörüşü dünyanı intuitiv yolla dərk etməyə əsaslana bilməz. Dünyagörüşünün təbiəti anlamağa, onu anlayışlar vasitəsilə başa düşməyə ehtiyacı var. Belə ilkin dünyagörüşü anlayışları - «dünya» (kosmos), «insan» (ruh) və «Allah» mövhumlarıdır. Dünyanı seyr etməyin əyani obrazlarından fərqli olaraq dünyagörüşünün anlayışları düşünülmüş məntiqi münasibətlərə əsaslanır. 27 Dünyagörüşü - dünya, insanın orada yeri, onun həyatının əsas məqsədi, bu məqsədin həyata keçməsi vasitələri və yolları haqqında bilik və nəzəri görüşlər sistemidir. Dünyagörüşünü iki əsas hissəyə ayırmaq olar: dünyanın mənzərəsi və ideologiya. Dünyanın mənzərəsi dünya və orada insanın yeri haqqında ən geniş anlayışlar əsasında yaradılır. İdeologiya - insanın məqsəd və ideallan, öz həyatının mənası haqqında sistemdir. İdeologiya ayn-ayn sosial-siyasi qrupların mənafeyini ifadə edir və birbaşa siyasətlə bağlıdır. Dünyagörüşünün əsası, onun məlumat qaynağı olan bilikdir. Lakin bilik dünyagörüşünün məzmununu tamamilə əhatə etmir. Bilik yalnız o vaxt dünyagörüşü mənası kəsb edir ki, insan ona öz münasibətini müəyyənləşdirir. Biz hadisələrə müəyyən sosial qrupun, ölkənin mövqeyi və mənafeyi baxımından qiymət veririk. Bilik o vaxt dünyagörüşünün komponenti olur ki, o əqidəyə çevrilir. Əqidə həyata keçirilmiş ideyadır, ideya ilə işıqlandırılan hərəkətdir. Dünyagörüşü zəruri olaraq dəyərlər haqqında təlim - aksio- logiya ilə bağlıdır. Aksiologiya (yun. «axia»-dəyər) - də-yər- lər, onların mənşəyi, funksiyaları, tipləri və növləri haqqında təlimdir. Ənənəvi olaraq onu həm nəzəri biliyin ümumi əhəmiyyətini əsaslandırmağın, həm də praktiki davranış fəaliyyətinə yönəldilən fəlsəfi biliyin bir hissəsi hesab edirlər. «Lakin bütün humanitar və sosial-elmi idrakın təməl problemlərindən biri olaraq dəyərlərin analizi aksioloji komponent kimi yalnız fəlsəfi deyil, həmçinin bir çox sosial-psixoloji, etnoloji və başqa konsepsiyalara daxildir».^* Beləliklə, aksiologiya mənanı müəyyənləşdirən elə prinsipləri öyrənir ki, onların vasitəsilə idrak sahəsindəki həqiqət ilə yalanı, etika sahəsində xeyir və şəri, estetika sahəsində gözəllik ilə eybəcərliyi fərqləndirir. «Dəyən> anlayışı üç mənada işlədilir: a) gündəlik həyatda predmet və hadisələrin bizə təsir edərək özlərinin faydalı şey olduqlarını göstərməsi və elə buna görə də insanlann onlan əl- Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|