Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə

4.

 

Əxlaq fəlsəfəsi 

4.1.

 

Əxlaq və etika anlayışları 

Etika  -  praktiki  fəlsəfədir,  əxlaq  (ədəb  qaydaları)  haqqında 

elmdir. Həm termin, həm də xüsusi, sistemləşdirilmiş elm kimi 

etika Aristotel tərəfindən yaradılıbdır. «Etika» sözünün əsasını 

təşkil edən «etos» (yun. «ethos») əvvəlcə adət edilmiş yaşayış 

yeri, sonralar isə sadəcə olaraq adət, davranış, xarakter, tempe- 

rament, qayda kimi qəbul edilir. «İndiki vaxtda yaranmış elmi- 

akademik  ənənəyə  görə  etika  daha  çox  bilik  sahəsi,  əxlaq  (və 

yaxud  ədəb  qaydalan)  isə  onun  predmeti  kimi  başa  düşülür. 

İctimai təcrübədə və canlı dildə bu vaxta qədər bu ayrılma hələ 

başa çatmayıb».^’ 

Amerikalılann fəlsəfə dərsliklərinin birində etikaya belə tərif 

verilir:  «Etika  fəlsəfədə  həm  başqalarına,  həm  də  özümüzə 

münasibətdə  necə  hərəkət  etməyimizi  sistemli  şəkildə  tədqiq 

etmək,  həmçinin  hansı  şeylər,  insanların  hansı  xarakter 

xüsusiyyətləri  və  ya  tipləri  -  yaxşı,  müsbət  qiymətə  və  fəxr 

edilməyə, hansılann - pis, məzəmmət və ittiham edilməyə layiq 

olmasını tədqiq etməkdir. Etika həm ümumi qayda və prinsiplər, 

həm də xüsusi hadisələr ilə məşğuldur».^® 

Aristotelin  fikrincə  yaxşılığı  (əxlaqı)  elm  ilə  eyniləşdirmək 

səhvdir.  Etikanın  məqsədi  bilik  deyil,  davranışdır,  o 

ümumiyyətlə rifah deyil, həyata keçirilmiş rifah haqqında bəhs 

edir.  Bununla  da  etika  praktiki  fəlsəfə  kimi  nəzəri  fəlsəfədən 

(metafizikadan) ayrılır. Etikanı yaxşılığın (əxlaqın) nə olduğunu 

bilmək üçün deyil, yaxşı (əxlaqlı) olmaq üçün öyrənirlər. 

Bir  çox  müəlliflər  əxlaq  problemini  şəxsi  həyatla 

məhdudlaşdırmağın 

əleyhinə 

çıxır, 

onu 

ümumdünya 

kontekstində şərh edirlər. Məsələn, T.V.Adomo yazır: «...Əgər 

bu  gün  nəyi  isə  hələ  əxlaq  adlandırmaq  olarsa,  onu  mütləq 

dünyanın 

inkişaf 

yollarını 

müəyyənləşdirmək 

ilə 

əlaqələndirmək  lazımdır.  Başqa  cür  də  demək  olar:  düzgün 

həyat  haqqında  məsələ  -  indi  düzgün  siyasət  haqqında 

məsələdir; əlbəttə, əgər müasir in-