Dəyər və dəyərin
istiqamətləndirilməsi sistemi,
etik duyğular,
əxlaqi mühakimələr, həmçinin əxlaqi ideallar əxlaqi şüurun
tərkib hissələridir.
Başqa mənəvi dəyərlərə münasibətdə olduğu kimi əxlaqi
şüurun da iki səviyyəsi olduğu qəbul edilib: adi-praktiki və nəzəri
səviyyələr. Əgər adi-praktiki səviyyədə cəmiyyətin real adətləri,
əməli davranışları əks olunursa, nəzəri səviyyədə cəmiyyət
tərəfindən proqnozlaşdırılan ideal formalaşır. Əxlaqi şüurun
ideal-nəzəri səviyyəsi daha çox əxlaq adlanır. Əxlaq real mövcud
olana tənqidi yanaşır, indikində idealın rüşeymlə- rini axtarır.
Əxlaq - insanın xeyir və şər, ədalət və ədalətsizlik, borc,
vicdan, vicdansızlıq və s. haqqında təsəvvürlərini ifadə edən
qayda və normalann məcmusudur. Əxlaq həyatın bütün
sferalarında - əməkdə, siyasətdə, məişət və ailədə, elm və
mədəniyyətdə insanın davranışını nizamlayır.
insan mahiyyətinin təzahürü kimi mənəviyyat özlüyündə
insan simasını müəyyənləşdirən əsas əlamətdir. Əxlaqi
davranışlar insanın elə əlamətidir ki, onsuz ümumiyyətlə
cəmiyyətin mövcudluğu mümkün deyil. Bu mənada əxlaqi şüur
insan cəmiyyətinin tərəqqisi, onun humanistləşməsi üçün zəruri
amildir.
Əxlaqı - iradənin ağılı adlandıran Hegel təsdiq edirdi ki,
«insan nə qədər ki, özü öz ağası deyil, o heç vaxt təbiətin ağası
ola bilməz». Onun etik görüşləri, xüsusən onun «ümumi
insansevərlik» borcu və vəzifələri haqqındakı düşüncələri Kantın
etik görüşləri ilə həmahəng səslənir. Hegelin etik görüşləri
bütövlükdə alman klassik fəlsəfəsi üçün xarakterik olan
humanizm ruhu ilə doludur.
Beləliklə, «etika» anlayışı iki mənada işlədilir. İlk növbədə
0
əxlaqi prinsiplər və ümumiyyətlə əxlaqın intellektual qaynağı və
onun əsaslandırılması haqqında nəzəriyyənin tədqiqini nəzərdə
tutur. İkincisi, bu söz fərdlərin və yaxud müxtəlif peşə
nümayəndələrinin
rəhbər
tutduqları
konkret
davranış
prinsiplərini ifadə edir. Məsələn, əmək etikası, müəllim etikası,
biznes etikası, həkimlik etikası və s. kimi fərqli etikalar var.
462
Əxlaq fəlsəfəsi başlıca olaraq sözün yuxanda göstərilən birinci
mənasında çıxış edir.
Dostları ilə paylaş: 
