Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Futurologiya
| Əvvəlcədən görmək
gələcək haqqında bilikdir, yəni gerçəklikdə hələ mövcud olmayan, lakin inkişafın gözlənilən gedişinin obyektiv və subyektiv zəmini formasında potensial olaraq hal-hazırda mövcud olan haqqında bilikdir. Əvvəlcədən görməyin qnoseoloji əsasını şüurun gerçəkliyi qabaqlayaraq əks etdirmək qabiliyyəti təşkil edir. Nisbətən yaxın gələcək haqqında elmin əlində çoxlu konkret məlumatlar var ki, onlar 20-30 il öncədən əsaslandırılmış, dürüst
vermək imkanı yaradır. Məsələn, demoqraflar inamla göstərirlər ki, 2025-ci ildə dünyada 8 milyard adam yaşayacaq. 30-40 il əvvəldən dünyanın mineral xammal ehtiyatı da müəyyənləşdirilir. Proqnozlaşdırmaq - sosial sferada əvvəlcədən görməyin bir forması kimi ehtimal etmək, planlaşdırmaq, proqramlaşdırmaq, layihələşdirmək, idarə etmək ilə əlaqədədir. İzah etmək və qabaqcadan xəbər vermək nəzəriyyənin əsas funksiyasıdır və bir-biri ilə qınlmaz surətdə bağlıdır. Bu qarşılıqlı əlaqə hər şeydən əvvəl onunla şərtlənir ki, izah etmək və qabaqcadan xəbər vermək mahiyyəti bilməyə əsaslanır, bu isə mahiyyətin təzahür etməsini, obyektin fəaliyyət və inkişafının qanunauyğunluqlarını izah etmək, onun gələcək vəziyyətini proqnozlaşdırmaq imkanı yaradır. Nəzəriyyənin izahı nə qədər dolğun və dərin olarsa, qabaqcadan xəbər vermək də bir o qədər etibarlı və dəqiq olar. İnsanın öz əməli fəaliyyətinin nəticələrini əvvəlcədən görmək, gələcək real obyektlərin ideal modelini yaratmaq qabiliyyəti imkan və gerçəkliyin dialektikasında özünün nəzəri əsasını tapır. Gələcək çox imkanlardan biri kimi çıxış edir; bu
imkan gerçəklikdə gizlənir, insan zəkası vasitəsilə üzə çıxarılır, tələb formasında dəqiq ifadə edilir və məqsəd kimi irəli sürülür. İmkanı reallaşdırmaq, gerçəyə çevinnək əməli fəaliyyət prosesində həyata keçirilir. Elmi öncədəngörmə gələcəyi tamamilə dəqiq və tam bilmək, özünün mütləq həqiqət olması iddiasında deyil. Hətta diqqətlə yoxlanılan və ölçülüb-biçilmiş proqnozlar yalnız müəyyən dərəcədə özünü doğruldur. Beləliklə, elmi öncədəngörmə ehtimal olunan bilikdir.
(lat. «futurum» - gələcək, yun. «logos» - söz, təlim) hərfi mənada gələcək haqqında təlim deməkdir; geniş mənada futurologiya vəziyyətin gələcəyi haqqında təsəvvürlər məcmusudur, dar mənada isə sosial proseslərin gələcəyini əhatə edən elmi bilik sahəsidir. Futurologiya tez-tez proqnoz- laşdırmanın sinonimi kimi işlədilir. Bir çox filosoflar gələcəyi elmi baxımdan görməyi ümumiyyətlə inkar edirlər. Məsələn, K.Popper gələcəyi əvvəlcədən görməyin mümkünsüzlüyünü sübut edir, çünki onun fikrincə, tarixi prosesin vahid məntiqi yoxdur, indi baş verən tarixi hadisə özünə qapanmış fraqmentdir və yalnız empirik fraqment kimi dərk edilə bilər.
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|