Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2. Cəmiyyət
və
onun tarixinin fəlsəfi
təhlili 2.1. Tarixin fəlsəfəsi «Tarixin fəlsəfəsi» termini fransız maarifçisi Volterə məxsus olsa da, tarixi inkişafın ümumi qanunları haqqında məsələni birinei dəfə alman maarifçisi İohan Qotfrid Herder (1744- 1803) «Bəşəriyyətin tarix fəlsəfəsi ideyasına dair» (1784) əsərində irəli sürmüşdür. O, həm də belə bir fikri əsaslandırırdı ki, bütün xalqların iştirak etdiyi və nəticədə vahid ümumbəşəri gələcəyə aparan ümumi tarixi proses baş verir. «Tarix» deyəndə daha çox: 1) ümumiyyətlə keçmiş; 2)
keçmişin yazılı şəkildə təsviri; 3) keçmişin öyrənilməsi ilə bilavasitə əlaqədə olan peşəkar akademik fənn nəzərdə tutulur. 338 Avropa filosoflarının fikrincə tarixin fəlsəfəsi üç mərhələdən keçib: Hegelə qədər olan dövr, Hegel dövrü və ondan sonra başlayıb indiyə qədər davam edən müasir dövr. Fransız sosioloqu R.Aron (1905-1983) yazır: «Ənənəvi tarix fəlsəfəsi Hegelin sistemində yekunlaşır. Tarixin müasir fəlsəfəsi hegelçilikdən imtina ilə başlayır. İdeal indi bəşəriyyətin təşəkkül tapmasının mənasını dərhal müəyyən etmək deyil, və filosof da artıq özünü əvvəldən görməyin (bəsirət) sirlərini saxlayan hesab etmir».^ Kant fəlsəfəni keçmişi mühakimə edən və məqsədi göstərən etika ilə qarışdırır, Hegel nə baş vermişsə onunla da kifayətlənir, Marks müasir dünyadakı ziddiyyətlərin müəyyənləşdirdiyi gələcəyi yozur. Tarixçini isə tarixin məqsədi maraqlandırmır. O, hadisələri və onların nəticələrini izləyir, hərəkətin az və ya çox adekvat zəruriliyini və yaxud əksinə, hadisələrin sərbəst axannda baş verən gözlənilməyən halları üzə çıxarır. Deməli, tarixçi faktları üzə çıxarır və bərpa edir, filosof isə faktları təhlil edir və qiymət verir; tarixçi keçmiş dünyanı yenidən quraşdırır, filosof isə ona tənqidi
münasibət bəsləyir və öz
mühakimələrini məhdudlaşdırmır. Bununla yanaşı sosial fəlsəfənin obyekt və subyekti tarixin obyekt və subyektindən fərqlənmir. İnsan idrakı da elə tarixin insan tərəfindən dərk edilməsidir. Ona görə ki, insan tarixi varlıqdır və yalnız tarix vasitəsilə öz həyatının son- lu olmasını dərk edir. Tarixin XX əsr fəlsəfəsində əsas aparıcı tendensiyalardan biri bütün mövcudatın universal tarixilik ideyasına malik olması ideyasıdır. Belə hesab edirik ki, tarixilik anlayışı ilk dəfə Hegelin fəlsəfəsində əsaslandırılıb. Hegeldə söhbət ilk növbədə «yalnız tarixilik» adlanan xarici və təsadüfi tərəfin əksinə olaraq ağıl və zərurətə əsaslanan tarixi anlayış məntiq ilə eyni- ləşdirilərək «əsl», «həqiqi» tarixilikdən söhbət gedir. Tarixi obyektivizmi tənqid edən K.Yaspers təsdiqləyirdi ki, tarix xarici «obyekt» kimi insana qarşı duran formada dərk edi-
Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|