əsas ilə əlaqəni saxlamalıyıq. Tarixi görüş elə sfera yaradır ki,
orada bizim insan təbiəti haqqında anlayışımız
oyaniD).'*
Bir çox alimlər hesab edirlər ki, tarix insan cəmiyyətinin
inkişaf mərhələlərini konkret faktlar əsasında xronoloji
ardıcıllıqla öyrənən elmdir. Dialektik materializm tərəfdarları
tarixi qanunauyğun, obyektiv, insan iradəsindən asılı olmayan
təbii proses hesab edirlər. İdealist filosoflar isə tarixi inkişafın
əsasında mənəvi başlanğıc - «dünya ağılı», «dünya ruhu»,
görkəmli şəxsiyyətlərin ideyaları olduğunu göstərirlər. Bu barədə
aşağıda bir daha bəhs ediləcək. Ona görə də burada hələlik
pozitivist filosofların fikri ilə kifayətlənirik.
İngilis filosofu və tarixçisi R.C.Kollinqvud (1889-1943)
hesab edirdi ki, «pozitivizmə özünü təbiət elminə xidmət etmək
işinə həsr edən fəlsəfə kimi tərif vermək olar...». Pozitivistlər
hesab edirlər ki, bu fəlsəfə «iki elementdən yaranır: birincisi,
faktların müəyyən edilməsindən; ikincisi, qanunların işlənib
hazırlanmasından.
Faktlar
bilavasitə
hissi
qavrayışda
müəyyənləşir.
Qanunlar
faktların
induksiya
vasitəsilə
ümumiləşdirilməsi yolu ilə aşkar edilir».^ Birinci faktın təsiri
altında pozitivist tarixşünaslıq yaranıb. Pozitivist filosoflar hesab
edirlər ki, bir halda ki, tarix qarşısına faktların sadəcə olaraq
açılması vəzifəsini qoyur, o elm ola bilməz. Təbii-elmi və tarixi
faktlar arasında yanlış oxşatma aparmaq aşağıdakı zəruri
məsələnin qoyuluşunu istisna edir: necə və hansı şəraitdə tarixçi,
onun üçün hissi qavrayış obyekti ola bilməyən, yəni yaddaşdan
çıxıb və yenidən yaradıla bilməyən faktları dərk etməyə qabildir.
Onların fikrinə görə tarixçi faktlara qiymət verməməlidir, onun
vəzifəsi həmin faktlann necə olmasını göstərməkdir.
Hətta, təbiət hadisələrini izah edərkən marksistlərdən başqa
materialist mövqedən çıxış edən filosoflar da tarix sahəsində
idealist olmuşlar, çünki onların fikrincə dünyanı insan ağılı idarə
edir.
•*
Dostları ilə paylaş: 
