Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «bütövdür»y
| 49
/ 4.6. Bütöv və hissə Əşya sistem kimi, qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərin vəhdəti kimi «bütövdür»y onu təşkil edən elementlər isə «hissə» kimi çıxış edir. Hissə başqa törəməyə daxil və onun məzmunu və formasının momenti kimi çıxış edən törəmədir. Bütöv isə elə törəmədir ki, başqa törəmələri özünün qarşılıqlı əlaqədə olan elementləri kimi birləşdirir və onu təşkil edən hissələrdə olmayan xassələrə malikdir. Obyektin bütöv kimi dərk edilməsi bu obyektin xassələrini tədqiq etməyə əsaslanır. Bu mərhələdə obyektə əsasən canlı müşahidə ilə qavranıla bilən xarici tərəfdən baxılır. Obyektin dərinliyinə nüftız edən təfəkkür bütövü hissələrə bölür, onların hər birini ayrılıqda tədqiq edir və hissələri bütövdə birləşdirərək obyekti mürəkkəb bütöv kimi yenidən yaradır. Bu da obyektin tərkibini tədqiq etmək imkanı yaradır. Bütövün hissələrə bölünməsi və hissələrin yenidən birləşdirilməsi analiz və sintezin köməkliyi ilə həyata keçirilir. Bütövün hissələrə bölünməsi və onun hissələrinin aynlıqda tədqiq edilməsi - obyektin ayrı-ayrı, bir-birindən nisbətən təcrid olunmuş tərəfləri haqqında biliyi əhatə edən abstraksiyanın (mücərrədliyin) yaranmasına gətirib çıxarır. Hissə və bütövü əks tərəflər kimi tədqiq edən Hegel yazırdı ki, hissələr bir-birindən fərqli və müstəqildir. Lakin onlar yalnız bir-biri ilə eyniyyət münasibətində olarkən hissə olurlar, və yaxud, başqa sözlə, onlar bir yerdə götürüldüyünə görə bütövlük təşkil edirlər. Lakin bu bir yerdə əkslik və hissənin inkandır. Dialektik yanaşma o deməkdir ki, bütöv hissələrin sadəcə olaraq kəmiyyət birləşməsi ola bilməz, ona görə cəmlənmiş bütöv (daş yığını, insan kütləsi və s.) adlanan şey, ciddi yanaşılsa, bütöv deyil. Bu birlik xarici, təsadüfi əlaqələrlə xarakterizə olunur. Belə bütövün xassəsi onu təşkil edən hissələrin xassələrinin adicə cəmlənməsidir. Dialektik təfəkkür hissə və bütövün münasibətini qarşılıqlı təsir kimi izah edir. Məhz belə təsirin sayəsində bütöv, onu 50 təşkil edən hissələrin hər birində ayrılıqda olmayan xassəyə malik olur. Elə hissələrin qarşılıqlı təsiri bütövdə yeni, birləşdirici xassələrin meydana gəlməsinə gətirib çıxarır. Hissələrin qarşılıqlı təsirinin xarakterindən asılı olaraq bütövün müxtəlif tipləri var. Daha sadə tip - hissələrin xarici qarşılıqlı təsiri ilə xarakterizə edilən Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|