2)
Ekoloji yanmsistemin vəziyyətinin genetik və normativ
proqnozunun tərtib
edilməsi;
3)
Proqnozun alınmış nəticələrinin təhlili, yaranmış uyğunsuz- luğun
aşkar edilməsi;
4)
Alternativ tədbirlər sisteminin hazırlanması, proqramların tərtib
edilməsi;
5)
Əvvəllər hazırlanmış meyarlardan və aşkar edilmiş məqsədlərdən
nəticə çıxarmaqla tənzimlənən təsirlər sisteminin seçilməsi.
Proqnozların hazırlanması prosesi dəfələrlə təkrarlanan, aydın ifadə
olunan xarakter daşıyır. Proqnoz tədqiqatlarının son nəticələrini məqsədinə
və müddətinə görə əlaqələri qaydaya salınmış tədbirlər proqramı təşkil edir.
İqtisadi-ekoloji proqnoz modelindən görünür ki, onun birinci
mərhələsində
ekoloji
situasiyanı
müəyyənləşdirən
amillərin
qiymətləndirilməsi, onlann inkişaf meyllərini aşkar eləmək, regionda
iqtisadi- ekoloji proseslərin təhlili sonra gələn tədqiqatlar üçün baza olur.
İşin bu mərhələsində ətraf mühitin komponentlərinin vəziyyətinin
səviyyəsini xarakterizə edən, təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində ona
göstərilən təsirin dərəcəsini, normativ bazalann yığılması, statistik
informasiya- larm toplanması, seçilməsi və sistemləşdirilməsi həyata
keçirilir.
Regionda ekoloji situasiyanın təhlili üçün ekoloji problemin üstünlük
(prioritetlik) cədvəlinin qurulması lazımdır. Belə cədvəl (matritsa) konkret
regionlar üzrə böhran vəziyyətinin xəbərdarlığı üçün birinci növbəli
məsələlərin aşkar edilməsinə imkanlar yaradır (cədvəl 3).
Göstərilən matritsaya həmçinin yaşıllıqların,
təmizləyici qur- ğulan və
s. ilə təmin edilməsi dərəcəsi kimi göstəricilərin əlavə edilməsi də
məqsədəuyğun olardı.
Kompleks proqnozda qoyulmuş məqsədlə, təbii resursların artıqlığı,
iqtisadi-ekoloji proseslərin inkişaf meylləri və ola bilən im- kanlan,
elmi-texniki tərəqqinin təsiri arasındakı bərabərliyə, yalnız genetik
(mənbə) və normativ yanaşmanın uzlaşması ılə çatmaq olar. Bu da bütün
proqnozlaşdmna sistemində qurulmuş ən mühüm prinsiplərdən ibarətdir.
161
Cadv3l 3
Ekoloji problemlərin prioritetik gərginlik dərəcəsi (balla)
Ərazi
vahidliyi,
aqlomerasiya,
şəhər, qəsəbə,
rayon və s.
Gərginlik növləri
Hava
Su
Berk tullantılar
Səs
S
1
CN
C
3,
0
C/3
JO
^
13 °
C
S S
s
s
•-H
cr
co
ö s
C «
s 13
<2
"g.
.5 İ 1
'2 2 C
N
3 f E
-o
>
CD 1/5
E
CD
1
1
rz: ^
JD (U
N
.S
(D
g S
CD
C/5
S
"S
QT*
^
CD
:z;
1
2
1
2
1
2
1
2
1
1
5
5
1
1
1
1
5
2
2
3
3
2
2
2
2
4
3
4
1
4
2
5
1
3
2
4
2
2
5
1
2
2
4
3
Hər iki yanaşmanın öz aralarında sıx bağlılıq vardır. Birinci yanaşma
hadisələrə indidən gələcəyə doğm baxmağı qabaqcadan nəzərə alır
(inersiya, tədqiqat, araşdırma, proqnozlaşdırma), ikinci (məqsədli, yaxud
normativ)-o, nəticələri nəzərə almaqla, gələcəkdə regionun inkişafının
məqsədli fiınksiyalanndan istifadəsinə nail oknaq lazımdır.
Belə halda, genetik və normativ yanaşmaların təhlilinin köməkliyi ilə
aşağıdakıları müəyyənləşdirmək olar:
1)
Təbii resurslara tələbatın səviyyəsi, məsələn, müəyyən keyfiyyətə
malik suya
olan tələbat;
0
cümlədən,
a)
resursların real və ola bilən artıqlığı;
b)
inkişafın məqsədlərinə və verilən tələbat strukturlarına şərait
yaradan istehlak normativləri;
2)
Təbii mühitə-su hövzəsinə, atmosferə, torpağa göstərilən təsirin
səviyyəsi;
o cümlədən,
a)
texnologiyanın və təmizləyicilərin imkanlanna, real meyllərinə
şərait yaradan elmi-texniki tərəqqi;
b)
sosial məqsədlərə çatmaq üçün keyfiyyətli vəziyyətin ən axırıncı
normativləri.
162