169
baĢ qaldırır.
Kökün tərkibində bioloji aktiv maddələr o cümlədən β -karotinoid maddəsi ən çox sentyabr
ayında toplanır. Ġyun-iyul aylarında toplanan köklərin müalicəvi təsiri nisbətən aĢağı olur. Ən çox
vitamin 150 q çəkisi olan kökdə çox olur. Kökün yuxarı hissəsində karontionid miqdarı daha çox
toplanır.
Yabanı yerkökünün müalicəvi xüsusiyyətlətləri.
Yabanı yerkökünün müalicəvi təsiri heç də mədəni kökdən geri qalmır. Yabanı kök ikiillik
bitki olub nazik, qırmızımtıl, iyvari uzun kök sisteminə malikdir. Gövdəsi ikinci ili inkiĢaf edib 100
sm hündürlüyündə sadə və yaxud yuxarı hissədən budaqlanandır , uzunsov Ģırımlı yunvari tüklərlə
örtülü yarpaqlardan ibarət nadir hallarda çılpaqdır. Yarpaqlar növbəli üçküncdür. Çiçəkləri çox vaxt
ikievli diĢiciklərdən ibarət olub ləçəkləri ağımtıl və sarımtıldır. Hamar çiçəkləri mürəkkəb çətirdə
yerləĢmiĢdir. Meyvəsi ellipsvari iki meyvəcikdən ibarət 4 qabıqvari cərgələrdə düzülmüĢ tüklərlə
əhatə olunmuĢdur. Yabanı kökün tərkibində efir yağı, alkoloid maddəsi, Ģəkər, üzvi turĢular 20-dən
artıq mikroelementlər aĢkar edilmiĢdir. Bitkidən hazırlanan ekstraktlardan diaretik, ödqovucu,
spazma əleyhinə və deminerallaĢdırıcı xüsusiyyətlərə malikdir. Yabanı kök orqanizmdə su duz
balansını nizamlayır və artıq sulları orqanizmdən kənarlaĢdırır.
Yabanı yerkökü i ödü onikibarmaq bağırsağa qovan, qara ciyər hüceyrələrində ödün
çıxarılmasını artırmaqla maddələr mübadiləsini nizamlayan ödqovucu vasitə kim istifadə edilir.
Bundan baĢqa yabanı kökdən hazırlanan preparatlar daxili orqanlarda – qan damarlarında,
bronxlarda, mədə-bağırsaq sistemində, ödqovucu kanallarda, sidik yollarında baĢ verən spazmaların
aradan qaldırılmasında iĢlədilir. Yabanı kökün toxumlarından hazırlanan cövhərlərdən ―urolescan‖,
prepartların tərkibinə daxil edib böyrəklərdə əmələ gələn daĢların kənar edilməsində, sidik kisəsində
baĢ verən soyuqdəymələrin müalicəsində, öd əmələ gəlməsində və öd ifrazının artırılmasında tətbiq
edilir. Yabanı kökün preparatları köpmə zamanı, qəbizlikdə, qurdqovucu vasitə kimi də istifadə
edilir. Yabanı kökün preparatları ən çox böyrəkdə olan daĢların kənar edilməsində tətbiq edilir.
Yabanı kökdən təklikdə və yaxud baĢqa dərman bitkləri ilə qarıĢdırıldıqda istifadə edilir.
Yerkökü 100 xəstəliyin dərmanıdır. Kök çox qiymətli dərman bitkisi hesab edilir. Tibb
alimləri müəyyən etmiĢlər ki, bu tərəvəz bir çox xəstəliklərin o cümlədən soyuqdəymə,
sidikqovucu, iĢlədici, südartırıcı, spazma əleyhinə, ĢiĢlərə qarĢı qurdqovucu və yara sağaldıcı
xüsusiyyətlərə malikdir. Kök orqanizmi xarici mühitin xoĢagəlməz təsirlərinə qarĢı qoruyan nadir
bitkilərdəndir. Belə ki, Kanada və Avstraliyada insanlar zəhərli Ģəraitdə iĢləyən zaman onlara xüsusi
paketlərdə kök Ģirəsi verirlər.
Kökün bir çox xəstəliklərin müalicəsinə müsbət təsir göstərən amillərdən bunları qeyd
etmək olar: vitamin çatiĢmazlığında və qanazlığında; infakt zamanı; ürək-damar xəstəliklərində;
mədə, bağırsaq, qara ciyər və böyrək xəstəliklərində; göz xəstəliyində; qalxana bənzər vəzi
xəstəlikləri zamanı qüvvətləndirici vasitə kimi; nəfəs yolları xəstəliklərində; yaman ĢiĢlərə qarĢı.
Bir sözlə kökün müalicəvi xüsusiyyətləri çox Ģaxəlidir.
Kim gündə 1 ədəd kök yeyərsə o, çox nadir hallarda xəstələnə bilər. Bu tərəvəzdən hər gün
normal qəbul edilərsə, orqanizmin immunitet sistemi güclənər və o xəstəliyə tutulmaz. Çox qədim
zamanlarda alimlər belə bir kəĢfə imza ataraq qeyd etdilər ki, kökün tərkibində olan pektin maddəsi
qanda xolesterinin miqdarını azaltma qabiliyyətinə malikdir. Əgər insan gündə 2 ədəd kök yeyərsə
xolesterinin miqdarı qanda 10-20% aĢağı düĢər. Buna görədə həkimlər xəstələrə kökdən hazırlanan
xörəklərdən hər gün qəbul etməyi məsləhət görürlər. Buda ürək-damar və mədə-bağırsaq
xəstəliklərinə müsbət təsir edə bilər. Orqanizmdə mineral pozuntuların baĢ verməsi nəticəsində
sidik və öd kisələrində daĢlaĢma baĢ verir. Bu zaman həkimlər kök yeməyi məsləhət görürlər. Hər
gün çiy halda 50-100 qram süzgəcdən keçirilmiĢ kök qəbul edən insanlarda, ağ ciyər, bronxial
astma, qastrit, turĢuluğun aĢağı düĢməsi, qara ciyər, mədəaltı vəzinin xəstəliklərinə tutulma halları
azalar. Kökdən qəbizlikdə, bağırsaqlarda olan pazarit qurdlara qarĢı, sidikqovucu, ödqovucu vasitə
kimi istifadə edilər.
Ağır fiziki iĢ zamanı kökdən hazırlanan salatlardan istifadə edilməsi məsləhət görürlər.
Bir sıra dietoloqlar xərçəng, nefrit, Ģəkər xəstəlikləri zamanı kökdən biĢirilmiĢ halda istifadə
etməyi məsləhət görmürlər. Kökdən hazırlanan püre disbakterioz və kolitə qarĢı gözəl vasitə hesab
170
edilir. Hamilə və süd verən qadınların kök Ģirəsindən istifadə etməsi məsləhət görülür. Kökün
tərkibində kifayət qədər olan ―A‖ vitamini yağ mənĢəli xörəklərl, məsələn xama, bitki və kərə
yağları ilə qəbul etməyi məsləhət görürlər.
Kökdən xərçəng xəstəlikləri zamanı istifadə etmək məsləhət bilinir. Dünyanın müxtəlif
ölkələrinin alimləri hələki müalicəsi mümkün olmayan xərçəng xəstəliyinin təbiətini öyrənməyə can
atırlar. Alimlər müəyyən etmiĢlər ki, xalq təbabətiilə məĢğul olan həkimlər kök Ģirəsi ilə rakın
müalicə etməyə və yaxud xərçəng hüceyrələrinin inkiĢafının qarĢısını almağa səy göstərmiĢlər.
Bir neçə il bundan qabaq ABġ-ın Arizona ġtatı Universitetində çalıĢan alimlər müəyyən
etmiĢlər ki, kök və bir sıra tərəvəz bitkilərinin tərkibində olan beta-karotin xərçəng xəstəliyini
törədən virusların inkiĢafının qarĢısını alır. Bunun üçün gündə 30 mq beta-karotin qəbul etməyi
məsləhət görürlər. Bu qədər β-karotinoidi 2-6 ədəd (100) q kök yeməklə əldə etmək olar. Qeyd
etmək lazımdır ki, biĢmiĢ kök çiy kökə nisbətən yaxĢı həzm olunur.
Yapon professoru T.Xirayma insanların həyat tərzi ilə əlaqədar olaraq xərçəng xəstəliyindən
ölənlərin faizini öyrənmək üçün 20 il tədqiqat iĢləri aparmıĢdır. 1965-1985-ci illərdə 40 yaĢ olmaqla
265 min insan üzərində tədqiqat apararaq belə bir nəticəyə gəlmiĢdir ki, spirtli içkilərdən istifadə
etməklə və siqaret çəkənlərdə xərçəng xəstəliklərdən 50% insan vəfat etmiĢdir. Lakin qidalarında
kökdən, sarı-yaĢıl göyərtilərindən istifadə edən insanların xərçəng xəstəliyinə tutulmaları 45-50%
aĢağı düĢmüĢdür. Son onilliklərdə aparılan tədqiqat iĢlərinin nəticəsində məlum olmuĢdur ki,
dünyanın bir çox ölkələrində birinci növbədə Yaponiya və Finlandiya əhalisi arasında mədə
xərçənginə tutulma hallarının sayı xeyli aĢağı düĢmüĢdür. Mütəxəssislər bunu əhalinin öz
qidalarında həddindən artıq kök və sarı-yaĢıl rəngli tərəvəzlərdən istifadə etməklə izah edirlər.
Alimlər belə bir nəticəyə gəlmiĢlər ki, həddindən artıq ət məhsulları qəbul edən insanlar ən çox
xərçəng xəsətliyinə tutulurlar. Bunu kökün və sarı-yaĢıl tərəvəzlərin tərkibində olan β -karotindən
az istifadə etməklə əlaqələndirirlər. β-karotin güclü antioksidant qabiliyyətinə malik olub, bizim
orqanizmimizin xərçəng xəstəliyinə tutulmağımızın qarĢısını alır. Bu maddə potensial təhlükəyə
malik olan sərbəst radikalları neytralaĢdıraraq normal hüceyrələrin dağılmasının qarĢısını alır.
Bizim orqanizmimizə düĢən β-karotin retinol maddəsinə çevrilərək mədədə, bağırsaqlarda, sidik
kisəsində, qırtlaq, ağ ciyər, qara ciyər, uĢaqlıq nahiyələrində, mədəaltı vəzi xərçənginin qarĢısını
almağa səbəb olur. Alimlər müəyyən etmiĢlər ki, kökün tərkibində olan C vitamini də bu cürəsirə
malikdir.
ġirin kökün tərkibində yeni bir məĢhur element MOR aĢkar edilmiĢdir. Bu üzvü maddə olub
insan sağlamlığının dostu adlandırılır. MOR çox böyük qəribə xüsusiyyətə malik olub, orqanizmdə
olan DNT molekularının zədələnmələrdən qoruyur. MOR elementi insan orqanizmini bir sıra
təhlükəli xəstəliklərdən o cümlədən də xərçəngin qarĢısını almaqda iĢtirak edir. MOR elementi ağ
qan xəstəliyinə tutulmuĢ xəstələrin müalicəsində müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Belə ki,
bioflavonoid orqanizmə daxil olan zərərli kanserogen maddəni əhatə edərək onun mənfi
xüsusiyyətlərinin qarĢısını almaq kimi ən mühüm bir vəzifəni yerinə yetirirlər. Bioflavonoidlər və
karotin maddələri sərbəst radikalları sanki tutub saxlayır erkən əmələ gələn xərçəng ĢiĢlərinin
qarĢısını alırlar. Alimlər müəyyən etmiĢlər ki, kökün tərkibində olan sellüloza orqanizmin müxtəlif
hüceyrələrində əmələ gələn xərçəngin qarĢını almaqda böyük tol oynayır. Bitkilərin tərkibində olan
piy və yağlar süd vəzilərində, bağırsaqlarda, qara ciyərdə, yumurtalıqlarda, mədəaltı vəzidə yarana
bilən xərçəng çöplərinin inkiĢafına mane olur.
Profilaktik tədbirlər kimi kökdən hazırlanmıĢ Ģirədən və yaxud kokteyldən (baĢqa Ģirələrlə
qarıĢığı) vasitəsilə yorğunluğu antibiotik maddələrin orqanizmə göstərdikləri zəhərli təsirlərə, eyni
zamanda, vaxtında qarıĢısı alınmayan raka qarĢı istifadə edilir. Kökdən Ģirə hazırlanan zaman
sıxılmıĢ tulantıların tərkibində çoxlu miqdar, karotinoid maddəsi qalır. Bu qalığın üzərinə süd və
yaxud xama əlavə edib 10-15 dəqiqə saxlayıb çalxalayıb qəbul edin. DöĢ nahiyəsində xərçəng
əmələ gələn zaman kökü sürtgəcdən keçirib xəstə nahiyənin üzərinə yaxıb müalicə etmək lazımdır.
Kökün boliqolovla qarıĢığı daha yaxĢı nəticə verir. UĢaqlıq nahiyəsində əmələ gələn xərçəngin
müalicəsi üçün hər gün 200q kök yeməyi məsləhət görürlər.
Mədə və yemək borularında əmələ gələn xərçəngin müalicəsində isə 50 ml kök Ģirəsi, 50 ml
çuğundur Ģirəsi və 100 ml süd və 1 çay qaĢığı bal götürüb Ģirələrə qarıĢdırıb qəbul etməyi məsləhət
Dostları ilə paylaş: |