Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «genetik determinasiya olunduğundan»
- «deseksualizasiyasmdan»
- Əvvəla
- «Yüksək və aşağı irq ideyası bioloji amillərdən deyil, sosial-mədəni proseslərin məhsuludur. Bütövlükdə heç bir irq digəri ilə müqayisədə yüksək və ya
onların valideynləri normal adamlar olduqda belə psixi xəstəlik onların əmi və ya xalalannda müşahidə olunur. Müasir elmi ədəbiyyatda insanın fərdi inkişafında və onun ontogenezində bioloji və sosial amillərin nisbəti probleminin həllinə iki yanaşma üsulu mövcuddur. Bu üsullardan birincisi bioloji amilin rolunu mütləqləşdirərək insanın fərdi inkişafını ancaq genlərlə bağlayır. Bu istiqamət panbiologizm adlanır. İkinci nöqteyi- nəzər isə təsdiq edir ki, insanlar anadan eyni genetik qabiliyyətlər ilə doğulsalar da, onların inkişafında başlıca rol tərbiyə və təhsilə məxsusdur. Bu konsepsiya isə pansosiologizm adını almışdır. Sosial hadisələrin bioloji interpretasiyasına göstərilən marağın bir əsrdən artıq tarixi vardır. Hələ keçən əsrin 60-cı illərində alman filosofu F.A.Lange sosial hadisələrin bioloji şərhi ilə çıxış etmişdi. O, cəmiyyətin tarixini Darvinin «yaşayış uğrunda mübarizə» qanununa yerləşdirərək onu Mal- tusun «əhali artımı» nəzəriyyəsi ilə birləşdirmişdi. Darvinizmi təsdiqləmək üçün çox iş görmüş alman bioloqu E.Hekkel də belə güman edirdi ki, insan və cəmiyyət əsasən bioloji amillər ilə mübarizə və təbii seçmə qanunları ilə tənzimlənir. P.Popento və R.Conson «Tətbiqi evge- nika» kitabında təsdiq edirdilər ki, insanlar arasında irqi ədavət bioloji mexanizmdən irəli gəlir. Bu müəlliflərin fikrinin son nəticəsi bundan ibarətdir ki, zəncilər ağlardan keyfiyyətsiz irqdir. Bir sıra tədqiqat əsərlərini irqçiliyin və aparteidin əsaslandırılmasına həsr etmiş görkəmli ingilis genetiki K.Darlinqtonun nöqteyi-nəzərincə, insanlann mənəvi keyfiyyətləri, onların ölməzliyə inamı, davranış motivləri, iradə azadlığı və digər xüsusiyyətləri «genetik
genlərinin çağırışı ilə hərəkət etmirlər. Darlinqtona görə, sosial tərəqqi son nəticədə insanların «genetik yaxşılaşma imkanlarından» asılıdır. Panbiologizm ideyalan H.Markuze tərəfindən də intensiv inkişaf etdirilmişdir. Özünün panseksualist nəzəriyyəsində o, hətta Z.Freyddən də irəli gedərək müasir sivilizasiyanın bütün bəlalarının insan bədəninin «deseksualizasiyasmdan» törədiyini təklif edir və bu «bioloji bazis» üzərində özünün «hu manist sosializm» variantını yaratmağa çalışırdı. Qərbdə sosial hadisələrin biolo- giyalaşdırılması meyli müasir ekologiyanın bir çox nümayəndələrinin də işlərində aydın ifadə olunur. Ekologiyaya münasibətdə problemin iki tərəfini fərqləndirmək vacibdir.
psixologiyasının mühüm qanunauyğunluqlarının dərk olunmasına mühüm töhfələr vermişdir. İkincisi, bir çox etioloqlann heyvanların öyrənilməsindən əldə etdikləri nəticələrin qeyri-qanini olaraq insanlara şamil edilməsindən çıxardıqlan sosial- fəlsəfi ümumiləşdirmələrdən qətiyyətlə imtina etmək lazımdır. Amerikan 70 psixoloqları A.Kaplan və S.Nelson 1970-ci ildə ABŞ-da zəncilərin vəziyyətinə həsr olunmuş çox böyük sayda tədqiqatların təhlili əsasında belə nəticəyə gəlmişlər ki, müəlliflərin 82%-ndə qara amerikanların sosial çətinliklərini, onlann məşəqqətli həyatını şəxsi qüsurları, yalnız 16%-i sosial sistemin özü ilə izah edir. Lakin müasir dünyada mütərəqqi mövqedə duran, bioloji konsepsiyalardan çıxarılan mürtəce nəticələri qətiyyətlə rədd edən alimlərin sırası da get-gedə artmaqdadır. Məsələn, genetika sahəsində görkəmli mütəxəssis sayılan Nobel mükafatı laureatı C.
münasibətdə yol verilən hər iki ifrat hala - onun biologiyalaşdırılması və sosiallaşdınlması əleyhinə çıxaraq yazır: «İnsanın fərdi inkişafının mürəkkəb aləminə və onun fərdiliyinə sosial amilin təsirinə dərindən nüfuz etmədən ona yalnız üzvi təkamülün məhsulu kimi baxmaq, sözsüz ki, mənfi siyasi nəticələrə aparıb çıxaran yaxşı olmayan biologiyanın əlamətidir». Differensial psixologiya sahəsində görkəmli mütəxəssis sayılan müasir fransız psixoloqu Moris Reşlen də insan haqqında elmlərdə primitiv biologiyalaşdırma ideyası əleyhinə çıxaraq başlıca vəzifəni bioloji və sosial amillərin qarşılıqlı formalarının sistemli öyrənilməsində görür. Bütün bu müddəaların insanların müxtəlif birlik formalarının bioloji əlamətlərinin spesifikliyindən istifadə etməyə çalışan irqçiliyin tutarlı tənqidi üçün müstəsna əhəmiyyəti vardır. Bu münasibətdə Qərbin bir çox görkəmli alimləri kifayət qədər mütərəqqi və elmi cəhətdən əsaslandmlmış mövqe tuturlar. Məsələn, amerikan alimi Metrees bu münasibətlə yazır; «Yüksək və aşağı irq ideyası bioloji amillərdən deyil, sosial-mədəni proseslərin məhsuludur. Bütövlükdə heç bir irq digəri ilə müqayisədə yüksək və ya daha çox inkişaf etmiş hesab oluna bilməz». Üzvi aləmin təkamülündə insan orqanizmi materiya təşkilinin bioloji səviyyəsinin ən yüksək pilləsi olub, canlı təbiətin digər bioloji obyektlərindən özünün daha çox inkişaf etmiş struktum, yeni keyfiyyətli sosial əlaqələri qəbul etməsilə fərqlənir. Dünyanın inkişafında insanın və onun əmək fəaliyyətinin meydana gəlməsilə əlaqədar olaraq tamamilə yeni keyfiyyətli varlıq - sosial həyat yaranmışdır. K.Marks yazırdı; «İnsanın mahiyyəti ayrıca fərdə məxsus abstrakt bir şey deyildir. İnsan mahiyyətcə öz gerçəkliyində ictimai münasibətlərin məcmusudur». Cəmiyyət və insan - obyektiv aləmin tamamilə yeni inkişaf formasıdır. İnsanın biologiyalaşdırılması təsəvvürlərinə rəğmən onda bioloji qanunlar ilə əvəz oluna bilməyən ictimai qanunlar fəaliyyət göstərir. İnsanın tarixən bioloji qanunauyğunluqlar əsasında meydana gəlib formalaşmış sosial tərəfi maddi istehsalın və ictimai münasibətlərin təsiri ilə onun mövcudluğunun və inkişafının müəyyənedici 71 Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|