128
arasında mövcud müəyyənliklə gələcək müəyyənlik arasında bir
bağlayıcılıq meydana gəlir. Proqnozlaşdırma müəyyənliklə
qeyri-müəyyənlik arasında körpüq yaratma vasitəsidir. Burada
hadisələrin nəticələrindən gələcək müəyyənlik formalaşır.
Birinci, yəni mövcud müəyyənliklə, ikinci, yəni gələcək
davamedicilik arasında üzvi bağlılıq mövcud olur. Bu bağlılıq ya
birbaşa sərhədlərdən, yəni qonşu məkandan, eləcə də məkanın
içərisindən meydan gəlir, ya da uzaq məkandan ortaya çıxır.
Uzaq qeyri-müəyyənlik öz aşkar olunmasını gözləyir. Deməli,
proqnozlaşdırma həm sıx bağlı və bir-birini ardıcıl olaraq
əvəzləyən hadisələr arasındakı bağlılıqdan formalaşır, həm də
uzaq məkanlardan və trayektoriyadan meydana gəlir. Bu halda
məkan məsələsi uzaq və yaxın proqnozlaşdırmanın əsaslarını
meydana gətirir. Elmin əsas vəzifəsi və funksiyası məhz
bağlayıcılığı müəyyən etməkdən ibarətdir. Bu bağlayıcılıq və
şərtləndiricilik əsasən həm ümumiləşdirir, həm də xüsusiləşdirir.
İnsan hüquqları anlayışı üzrə elmi-tədqiqatı başlıca olaraq bütün
sahələr üzrə nəzəri fikirlərin müəyyən olunması ilə həyata
keçirmək olar. Çünki nəzəri fikirlər maraqlardan, mənafelərdən
irəli gəlir. Nəzəri fikirlər subyektiv olsa da, özlərində
obyektivliyi də qəbul edir. Elmin əsas vəzifəsi həm də ölçüləri,
kəmiyyətləri müəyən etməyə istiqamətlənir.
İnsan hüquqları anlayışı üzrə tədqiqatı, nəzəri və təcrübi
əsaslara söykənməklə, aşağıdakı istiqamətlərdə həyata
keçirmək olar:
-insan hüquqları anlayışının məzmun və mahiyyətinin
araşdırılması, aşkarlanması;
-insan hüquqlarında universal və məxsusi prinsiplərin
araşdırılması;
-insan
hüquqları
anlayışında
tərkib
və
bütövlərin,
elementlərin araşdırılması, tədqiqatı;
-insan hüquqlarının bir prinsip kimi qəbul olunması;
129
-insan hüquqlarının təcrübi əsaslarının tədqiqatı-burada
gündəlik baş verən hüquq təminatı, müdafiə və pozuntuları ilə
bağlı hadisələrin araşdırılması və bu hadisələrin hüquq
nəzəriyyəsinə, fikirlərinə uyğunluğu və uyğunsuzluğu;
-hüquq normalarrının pozitiv xətt üzrə dəyərverici
əsaslarının araşdırılması;
-insan hüquqlarının nəzəri aspektlərinin formalaşma
tarixinin mərhələ və dövrlərinin tədqiqi-inkişaf dinamikasının
əsaslarının müəyyən olunması;
-insan hüquqlarının pozulması və təminatına əsaslanan
hadisələrin zəncirlilik üzrə ardıcıl olaraq öyrənilməsi;
-insan hüquqları anlayışının konseptual məzmunundan irəli
gələrək müxtəlif şəbəkələrə malik olmasının müəyyən olunması;
-insan maraqları ilə tələbatları arasında ödəyicilikdən
meydana gələrək, insan hüquqları anlayışının tələblərə cavab
verməsinin əsaslarının müəyyən olunması;
-müxtəlif yaş dövrləri üçün insan hüquqlarının mahiyyətinin
öyrənilməsi-burada psixo-fizioloji amillər, bioloji aspektlər
mühüm rol oynayır və elmlər, sosial elmlər də daxil olmaqla,
vəhdətdə öyrənilir.
130
Qrafiklər bölməsi
Qrafik-1
Дяйярлярин тяркибини якс етдирян схем
Дяйярлярин тяркиби
Елементлярин вя
онларын топлусу
Инсан
Фювгялтябият
Тябият
Каинат
Мадди-мяняви алям
Конкрет
дяйярляр
Мцжярряд
дяйярляр
Ужа –али дяйярляр
Яхлаг
Щцгуг
Мадди
елементляр
Мцнасибят
вя ялагя
Давраныш
Щярякят
Истигамят, йол, жящят,
йюн, тенденсийа,
мейил, цсул, васитя,
алят, норма, гайда,
ганун, структур,
систем, механизм,
вязиййят, щярякят,
динамика, инкишаф,
мараг, мянафя, истяк,
арзу вя с.
Мярифят, ганажаг,
виждан, намус, шяряф,
ляйагят вя с.
Ихтийар,
сялащиййят,
сащиблик,
мясулиййят,
ющдялик,
истифадя,
сярянжам
вермя вя с.
Вязифя
Мювжуд
дяйярляр
Эяляжяк дяйярляр
131
График -2
Дяйярлярин тяркибини якс етдирян схемин давамы
(сосиал-сийаси аспектдя)
Форма, мязмун, мащиййят
Дювлят
Жямиййят
Вятяндаш
Шяхсиййят
Щакимиййят
Дювляти
идаряетмя
апараты
Систем,
механизм
Адят-яняня
Структур вя
механизм
Сосиал
апарат
Сийаси-сосиал
нормалы фярд
Щцгуг
нормалары
Статус
Жямиййят вя
дювлят
Сосиал
тябягяляр –
фяргли сосиал
елементляр
Фяргли сосиал груплар щяр бир вятяндашын мянсуб олдуьу
групда вязифя вя функсийаларыны мцяййян едир. Бурадан
да дяйярлилик мейдана эялир. Бир груп диэярини дяйярли
едир. Бир груп диэяри цчцн фяргляндирижи функсийаны йериня
йетирир. Сосиал апаратын механизмиси цчцн тяркибляр
мцхтялиф олур.
Статуслары
формалашдырма
механизмляри вя
елементляри
Dostları ilə paylaş: |