Energetika fakulteti

2.7.1 Liniya-transformator blokining himoyasining hisobi 
Berilgan qo‘yida ko’rsatilgan rasmda liniya-transformator blokining 

himoyasini hisoblang.

Liniya va transformatorning qarshiliklarini xisoblashni nisbiy birlikda olib 
boramiz. Buning uchun bazisli shartlarini qabul qilamiz:
1
2

400
, U

37
, U

10,5
.

b


b

b

S

MVA

kV

kV




Liniya parametrlarini nisbiy birliklarga o‘tkazamiz: 

0
2

2

400
0,306 10

0,89
37

b


l

b

S

r

r l

U
 


 


;
0

2
2

400

0, 421 10

1, 23

37

b

l

b

S

x

x l

U
 


 


;
0,89

1,23;

l

l

l

z

r

x

j
  



1,52

l

z

. 

Transformator parametrlarini nisbiy birliklarga o‘tkazamiz:

.
100

33,5 100

0,84;

4000

q t

at

n

P

U

S









AС-95 

0
0

0,306 

;
0, 421

;
10
;

230

rux

Om

r

km

Om

x

km

L

km

I

A






TMН-4000/35

.
.

.
.

35

;
10

;

7,5%;
33,5

.

yu k

p k

q t

q t

U

kV

U

kV

U

P

kBt






---

42

2
2
2

2
.

7,5

0,84
7,45;

rt

q t

at

U

U

U








0,84 400

0,84;
100

100 4

at

b

t

n

U

S

r

S











7, 45 400

7, 45;

100
100 4

rt

b

t

n

U

S

x

S











0,84
7,45;

t

t

t

z

r

x

j
  



7,5

t

z

. 

Elektr prinsipial sxemaga mos ekvivalent almashtirish sxemasini tuzib,

taqsimlash qurilmalari shinalarida qabul qilingan va xisoblanishi shart bo‘lgan K1 
– K3 nuqtalardagi qisqa tutashuv toklarini hisoblaymiz.
Elektr energetika tizimining maksimal va minimal ish holatida qisqa 
tutashish toklarining qiymatini aniqlaymiz.


2.7.2 Qisqa tutashuv toklarini hisoblash 

Tizimning maksimal ish holati. 

To‘la quvvat
. .max

500

q t

S

MVA

. 

. .max
400

0,8
500

b

s

q t

S

x

j

S




;

0,8

s

z

. 

K1 nuqta uchun qisqa tutashuv tokini topomiz:

3
1

1
400 10

7802
3
3 0,8 37


b

k

s

b

S

I

À

z U






 




. 

K2 nuqta uchun qisqa tutashuv tokini topamiz:

2
0,8 0,89

1,23
0,89

2,03

ek

s

l

z

x

z

j

j

j
  







;

2
2,21

ek

z

; 

3
2

2

1
400 10

2824
3
3 2, 21 37


b

k

ek

b

S

I

À

z

U













.
K3 nuqta uchun qisqa tutashuv tokini topamiz: 

3
2

0,89

2,03 0,84
7,45 1,73
9,48;

ek

ek

t

z

z

z

j

j

j

 









3
9,63

ek

z

; 

---

43

3
3
3

2
400 10

2284
3
3 9,63 10,5


b

k

ek

b

S

I

À

z

U













.
Tizimning minimal ish holati. 

To‘la quvvat

. .min

400

q t

S

MVA

. 

. .min
400

1
400

b

s

q t

S

x

j

S




;

1

s

z

. 

K1 nuqta uchun qisqa tutashuv tokini topomiz:

3
1

1
400 10

6242
3
3 1 37


b

k

s

b

S

I

À

z U






 

 
.

K2 nuqta uchun qisqa tutashuv tokini topamiz: 

2
1 0,89

1,23
0,89

2,23

ek

s

l

z

x

z

j

j

j

 







;

2
2,4

ek

z

; 

3
2

2

1
400 10

2600
3
3 2, 4 37


b

k

ek

b

S

I

À

z

U













.
K3 nuqta uchun qisqa tutashuv tokini topamiz: 

3
2

0,89

2,23 0,84
7,45 1,73
9,68;

ek

ek

t

z

z

z

j

j

j

 









3
9,83

ek

z

; 

3
3

3

2
400 10

2237
3
3 9,83 10,5


b

k

ek

b

S

I

À

z

U













.
Hisoblangan qisqa tutashuv toklarini ikki fazalisini 

(2)
. max

q t

I
hisoblab 
ularni 2 – jadvalga kiritamiz.
2 – jadval 
Qisqa tutashuv
nuqtasi

K1
K2

K3
(3)

. max

q t

I
(A)

7802
2824

2284
(2)

. max

q t

I
(A)

6757
2446

1978
(3)

. min

q t

I
(A)

6242
2600

2237
(2)

. max

q t

I
(A)

5405
2252

1937

---

44

(2)
(3)

. max
. max

3
2

q t


q t

I

I



.

2.7.3 Tok transformatorlarini tanlash 

Kuch transformatori uchun tok transformatorlarini (TT) tanlash sharti 

bo‘yicha nominal toklarni aniqlaymiz. Liniyaga tok transformatori tanlash uchun
uning ruhsat etilgan tokiga qarab tanlanadi. 
Kuch transformatori uchun TT:
4000

66
3

3 35


nt

nt

n

S

I

A

U








.
Kuch transformatorini nominal toki asosida unga yaqin kattaroq bo‘lgan 

nominal tokli tok transformatorini tanlaymiz.
Shunda transformatsiya koeffitsienti 
75
15

5

5

ntt

tt

I

n




.

Liniya uchun: 

230

rux

I

A

; 

300
60

5

5

ntt

tt

I

n




.

2.7.4 Kombinalashgan tokli kesim himoyasining hisobi 
Kombinalashgan tokli kesimning ishlash tokini topamiz: 

(2)
.

. .min .k 2

.
.K

.

.
.

.

10
2252

35
429

1,5

nom PK

q t

nom Yu

him ish kom

sez qush

U

I

U

I

A

k








bu yerda

.
.

sez qush


k
- liniyaning asosiy himoyasi uchun sezgirlikning ruxsat 
etilgan qiymati.
Avariyadan so‘ng hosil bo‘luvchi o‘z – o‘zini ishga tushishidan hosil 
bo‘luvchi maksimal tokdan sozlash:
.
.

.
.

.

1, 2 2 66 158, 4

him ish kom

z

uz ish

nom tr

I

k

k

I

À
 




 



---

45

bu yerda
.
.


uz ish

k
- o‘z o‘zini ishga tushiruvchi koeffitsient, liniyalar uchun 
.
.

1,5 2

uz ish

k



teng.
Transformator tokining magnitlovchi sakrashidan sozlash: 

.
.

.

(4 5)
5 66

330

him ish kom

nom tr

I

I

À

 

 


Ikala holatda ham sozlash shartlari qoniqarli. 
Kombinatsiyalashgan himoyaning ishlash kuchlanishini topamiz, bunda
himoya tashqi qisqa tutashuvlarda (transformatorning qo‘yi cho‘lg‘amidagi 
shikastlanish) ishga tushmasligi lozim:






.

.
3

3

.
.

3

3 429 1,52

7,5

5,6
1, 2

him ish kom

l

t

him ish kom

z

I

z

z

U

kV

k














bu yerda 

3
3

l

t

z va z
- mos ravishda transformator va liniyalarning qarshiliklari. 
Kombinatsiyalashgan tokli kesimning kuchlanish bo‘yicha sezgirligini
tekshiramiz. Kombinatsiyalashgan tokli kesim o‘rnatilgan joydagi qoldiq 
kuchlanish transformatorning yuqori cho‘lg‘amlaridagi qisqa tutashuv paytidagi
ishlash kuchlanishidan kichik bo‘lishi kerak. 
.
.

.

5,6
1,74

1,5
3, 22

him ish kom

sez kuch

qol

U

k

U




bu erda,

(3)
. .max. 2

3
3 2824 1,52

3,22

qol

q t

k

l

U

I

z

kV



 





Kombinatsiyalashgan tokli kesimning tok va kuchlanish bo‘yicha 

sezgirliklari etarli darajadi.

Kombinatsiyalashgan tokli kesimning tok relesining ishlash tokini topamiz: 

.
.

.

.kom
429

1
7,15

60

him ish kom

rele ish

sx

tt

I

I

k

A

n



 


Kombinatsiyalashgan tokli kesimning kuchlanish relesining ishlash

kuchkanishini topamiz: 
.
.kom

.
.kom

.
5,6 0,1

16
35

him ish


rele ish

k t

U

U

B

k






, 

bu yerda

.

k t


k
- kuchlanish transformatorining transformatsiya koeffitsienti 
(
.

35 0,1

k t

k

). 

---

46

Minimal kuchlanish relesi PH-54-160 tanlaymiz.
Liniyaga o’rnatilayotgan maksimal tokli himoyani hisoblaymiz.