Energetika fakulteti

To‘liq bo‘lmagan uchburchak (ikki fazali bitta releli) sxemasi faqat 
kuchlanishi 1 kV dan katta, qo‘vvati 2 MVt gacha bo‘lgan elektr motorlarni
himoyalashda qo‘llansa maqsadga muvofiqdir. Ikkilamchi zanjirlarni bunday 
ulanishli sxema ba’zida releni «ikki faza toklarining ayirmasiga» ulash sxemasi
deb yuritiladi (2.12-rasm). 

2.12-rasm. Ikki fazali bitta releli sabr vaqtli maksimal tokli himoya sxemasi. 

---

35

Reledan A va C fazalarga o‘rnatilgan tok transformatorlarning ikkilamchi 
cho‘lg‘amlaridagi toklarning ayirmasiga teng tok o‘tadi.


I


p

=I

a

–I

c

; k

cx

=
3

. 

Sxema sodda, arzon bo‘lganligi bilan birgalikda sezgirligi avvalgi 

sxemalarga qaraganda pastroq.
Sezgirligi va xarakat zonasi shikastlangan fazalarning kombinatsiyasiga 
bog‘liq. Masalan, A va C fazada qisqa tutashuv bo‘lsa sezgirlik A – B hamda B-C
fazalardagi qisqa tutashuvga nisbatan 2 martta yuqori. 


2.6. Uch pog‘onali tokli himoyalar. 
Elektr tarmoqlarini shikastlanishlardan ishonchli himoyalash uchun ko‘pgina 

hollarda bir turdagi himoyani qo‘llash yetarli bo‘lmaydi. Tokli himoyalar

shikastlanishlarni tezda topsada, lekin himoyalanayotgan qo‘rilmaning ohirda 
sezgirlikka ega bo‘lmaydi. MTH yetarli darajada ishlash zonaga ega bo‘lsada,
lekin ularni katta sabr vaqt orqali bajarishga to‘g‘ri keladi. Bu esa tarmoqning bosh 
qismlarida tezkor ishlash talab qilinishini ta’minlab bera olmaydi. Ushbu holda har
xil turdagi himoyalarning afzalliklaridan samarali foydalanish uchun ularni bitta 
kompleksga birlashtirishadi.
Bulardan eng ko‘p tarqalgani uch pog‘onali tokli himoyalar hisoblanadi. 
Birinchi pog‘ona sifatida sabr vaqtsiz tokli kesim (tanlovchan tokli kesim)
qo‘llaniladi. Ikkichi pog‘ona sifatida – sabr vaqtli tokli kesim (notanlovchan tokli 
kesim) qo‘llaniladi. Uchinchi pog‘ona sifatida MTH qo‘llaniladi.
Uch pog‘onali tokli himoyalar to‘liq bo‘lmagan bo‘lishi mumkin. Masalan, 
bosh liniyada L1 (
2.13 – rasm
) qoidaga ko‘ra barcha uchta pog‘ona o‘rnatiladi.
Tarmoqning bosh qismiga yondosh liniyalarda (L2) ko‘pincha ikkita pog‘ona 

---

36

qo‘llaniladi: birinchi va uchinchi pog‘ona. Tarmoqniig manbadan uzoqda bo‘lgan
qurilmalarida (L3 liniya) odatda faqatgina MTH ning o‘zi etarli hisoblanadi.

2.13 – rasm.

Uch pog‘onali tokli himoyali tarmoq sxemasi va mos holda qisqa

tutashuvlar hamda vaqtlar diagrammasi. 
Hisoblashlarni manbadan uzoqda bo‘lgan liniyadan boshlab maqsadga 

muvofiqdir (L3). Uchinchi himoyaning uchinchi pog‘onasidagi ishlash toki

qo‘yidagicha topiladi: 
.
L3

.
3 3

.
L3

.max L3

z

z

uz ish

him ish

uz ish

ish

qay

qay

k

k

k

I

I

I

k

k









,

bu yerda 

.
L3

uz ish

I
va

.max L3

ish

I
- mos holda liniyadagi (L3) avariyadan keyingi o‘z – 
o‘zini ishga tushirish toki va normal holatdagi ishchi tokning maksimal qiymati;