Energetika fakulteti

2.4. Sabr vaqtsiz notanlovchan tokli kesim. 

Sabr vaqtsiz notanlovchan tokli kesim energetika tizimlarini turg‘un

ishlashini ta’minlash yoki himoyalanayotgan qurilmaning termik chidamliligini 
ta’minlash maqsadida shikastlangan qurilmalarni tezlik bilan to‘liq yoki qisman
o‘chirish lozim bo‘lganda qo‘llaniladi. Aralash tutashmalardagi qisqa 
tutashuvlarda tokli kesimning notanlovchan ishlashini oldini olishda avtomatik
qayta ulash (AQU) yoki zahirani avtomatik qayta ulash (ZAQU) yordamida 
amalga oshirirsh mumkin.
AQU qurilmasi (

2.6 – rasm

) L1 liniyada o‘rnatilgan bo‘lib Q1 uzgichga 
ta’sir etadi.
Agarda qisqa tutashuv toki L2 liniyada umumiy hududda l


umum

bo‘lganda

(K2 nuqta), tanlovchan tokli kesim TK2 va notanlovchan tokli kesim NTK1 bir 

---

27

vaqtning o‘zida ishga tushadi. Natijada ikkala L1 va L2 liniyalar o‘zining
uzgichlari tomonidan tarmoqdan uziladi. L1 liniya uchirilgandan so‘ng, AQU 
qurilmasi ma’lum bir sabr vaqtni ta’minlab Q1 uzgichni qayta ulashga habar
beradi. L1 liniya qaytadan tarmoqqa ulanadi va ikkinchi podstansiya (PS2) manba 
bilan ta’minlanadi. Shikastlangan L2 tarmoq o‘chirilgan holatda qoladi.
Agarda elektr tarmoqning boshlang‘ich holatida qisqa tutashuv umumiy 

hududda (l

umum
) sodir bo‘lmasa, lekin TK2 tokli kesimning hududida (l


TK2

) sodir
bo‘lsa (K3 nuqta), ushbu himoyaning ta’siridan faqatgina L2 liniya tezda 
o‘chiriladi. Notanlovchan tokli kesim (NTK1) ishga tushmasligi kerak va L1 liniya
ish holatida qoladi. 

2.6 – rasm. Notanlovchan tokli kesimli tarmoq sxemasi va AQU. 

L1 liniyadagi qisqa tutashuvlarda (K1 nuqta) notanlovchan tokli kesim 

(NTK1) ta’siri ostida L1 linya o‘chiriladi. AQU qurilmasi liniyani tarmoqqa

qaytadan qo‘shgan vaqtda qisqa tutashuv o‘z turg‘unligini saqlab qolgan bo‘lsa 
notanlovchan tokli kesim (NTK1) L1 linyani qaytadan o‘chiradi. L1 liniyani
tarmoqqa qaytadan qo‘shish soni (odatda bir marta) AQU qurilmasi orqali 
cheklanadi.
Notanlovchan tokli kesimning ishlash toki uch fazali qisqa tutashuv sodir 
bo‘lganda, kuchlanishning pasayishi energetika tizimlarining turg‘un ishlashlarini
buzilishigacha olib keladigan zonalarda ishonchli ishlash sharti asosida tanlanadi: 

---

28

min
.
1

0
min

3
(1 k ) z

f

ish ntk

z

t

U

I

k

  


bu yerda 

min

f

U
- energetika tizimining minimal ish holatidagi fazalararo 
kuchlanish, buni nominalning
0,9 0,95


ga teng deb olish mumkin; 

min

z

t

- energetika tizimning minimal ish holatidagi notanlovchan tokli kesim 
o‘rnatilgan joygacha bo‘lgan to‘la qarshilik.;


z


k
- zahira koeffitsienti, 
1,1 1,2

z

k



;
0

k
- uch fazali qisqa tutashuvda kuchlanishni ruxsat etilgan pasayishini 

hisobga oluvchi koeffitsient; sinxron generatorlarni dinamik turg‘unligini
ta’minlash maqsadida taqribiy hisoblashlarda 
0
k

1,5


, sinxron motorlar uchun 
0
k

1,0


.

Bundan tashqari L2 liniyaning umumiy hududidagi qisqa tutashuvlarda TK2

tokli kesimning ishlash vaqti notanlovchan tokli kesimning (NTK1) ishlash 
vaqtidan katta bo‘lmasligi kerak.