Energetika fakulteti
TEXNIK – IQTISODIY KO‘RSATKICHLAR
Yüklə 265,94 Kb.
|
| 3
TEXNIK – IQTISODIY KO‘RSATKICHLAR 46 3.1 Liniya va transformatordagi yillik energiya isroflarini hisoblash. 46 4 EKOLOGIYA 47 5 HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI 56 Xulosa
66 Foydalanilgan adabiyotlar 67
5
Ushbu bitiruv malakaviy ishida releli himoya va avtomatikasi haqida
umumiy tushunchalar, ularning vazifalari haqida qisqacha ma’lumotlar keltirilgan. Shuningdek liniyalar tokli kesimi, maksimal tokli himoya hamda uch pog‘onali himoyalari keltirilgan. KIRISH Jamiyatning taraqqiyoti undagi ishlab chiqarish darajasi va kishilar hayoti uchun zarur moddiy sharoitlarni yaratish bilan belgilanadi. Shu sababli energiyani iste’mol qilish bundan keyin ham ishlab chiqarish darajasini o‘sishini ta’minlagani holda o’shib boradi. Energiyaga bo‘lgan talabning uzluksiz ravishda ortib borishi yangi energiya resurslarini qidirib topish, energiyani bir turdan boshqa turga o‘zgartirishning yangi usullarini ishlab chiqish zaruratini yaratdi. Hozirgi davrda turli xil energiyalardan – Quyosh energiyasi, organik yoqilgining kimiyoviy energiyasi, daryolar, dengizlar va okeanlar suvlarining mexanik energiyasi, shamol energiyasi, og‘ir yadrolarning parchalanishida hosil bo‘luvchi yadro energiyasidan foydalanish an’anaviy hisoblanadi. Bugungi kunda erishilgan yutuqlarni sifat jihatidan yangi turdagi energiyadan, xususan elektr energiyasidan foydalanmasdan turib ta’minlab bo‘lmas edi. Elektr energiyasi xozirgi davrda insoniyat taraqqiyotida keng foydalanilmoqda. U sanoatda va qishloq xo‘jaligida turli mexanizmlarni harakatga keltirishda, bevosita texnologik jarayonlarda, transportda va madaniy-maishiy hayotda keng qo‘llaniladi. Zamonaviy a’loqa vositalari – telefon, telegraf, radio, televedine kabilarning ishlashi ham elektr energiyasidan foydalanishga asoslangan. Elektr energiiyasisiz kibernetika, hisoblash texnikasi, kosmik texnikasi kabilarni rivojlantirish mumkin bo‘lmas edi. Elektr energiyaning asosiy samarali xususiyati shundan iboratki, u uzoq masofaga oson uzatilishi bilan bir qatorda u kam isrof 6
hozirgi davrda insonlar tomonidan eng ko‘p foydalaniladigan energiya turidir. Yuqoridagi sabablarga ko‘ra elektr energetikasining taraqqiyotiga butun jahonda, shu jumladan bizning mamlakatimizda juda katta e’tibor qaratilgan. O‘zbekiston energetikasining taraqqiyoti uzoq va mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tgan. 1917 yilga kelib Respublika xududidagi elektr stansiyalarning umumiy quvvati 3 ming kVt ni tashkil qilib, ularda bir yilda 3,3 mln. kVt.soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan bo‘lsa, hozirgi davrda o‘rnatilgan uskunalar quvvatlarining yig‘indisi 11,0 mln. kVt bo‘lgani holda 37 issiqlik va gidroelektr stansiyalarini o‘z ichiga olgan O‘zbekiston energetika tizimida har yili 50 mlrd. KVt.soatdan ortiq elektr energiyasi ishlab chiqarilib, iste’molchilarga uzatiladi. Elektr energetika tizimining asosini Sirdaryo (3.0 mln. kVt), Toshkent (1.86 mln. kVt), Yangi-Angren (1,8 mln. kVt) va Navoiy (1,25 mln. kVt) singari yirik issiqlik elektr stansiyalari tashkil etadi. Ushbu elektr stansiyalarda birlik quvvati 150 – 300 ming kVt bo‘lgan 30 dan ortiq energetika agregatlari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Hozirgi davrda Navoi issiqlik elektr stansiyasi (IES)da 2 ta yuqori darajadagi energetik samaradorlikka ega bo‘lgan bug‘-gaz qurilmasi ishga tushilib, foydalanib kelinmoqda. Yaqin kelajakda Tollimarjon IES va Toshkent IES kabi bir qator stansiyalarda ham bunday qurilmalarni o‘rnatish rejalashtirilgan. Gidroelektr energetikasi hozirgi davrda bir nechta unchalik katta bo‘lmagan quvvatli GES kaskadlari bilan belgilanadi. Bulardan O‘rta-Chirchiq GESlar kaskadi tarkibiga kirib, suv omborlariga ega bo‘lgan 600 ming kVt quvvatli Chorvoq va 165 ming kVt quvvatli Hojikent GESlari asosan quvvat balansini rostlovchi stansiyalar sifatida faoliyat ko‘rsatadi. Qolgan GESlarning ish holatlari esa xavzadan oqib o‘tuvchi suv miqdori bilan belgilanadi. Ko‘p miqdorda ishlab chiqariluvchi elektr energiyani masofaga samarali uzatish va iste’molchilarga taqsimlash turli kuchlanishdagi elektr uzatish liniyalaridan foydalanishni taqazo etadi. Hozirgi davrda O‘zbekiston Respublikasidagi barcha nominal kuchlanishli elektr uzatish liniyalarining umumiy uzunligi taxminan 220 ming km bo‘lib, 500 kV kuchlanishli liniyalar 1,8 ming km, 7
ming km ni tashkil etadi. Elektr va issiqlik energiyani ishlab chiqarish, uzatish, taqsimlash va ularni iste’mol qilishni samarali tashkil etish uchun barcha elektr stansiyalari, podstansiyalari va elektr uzatish liniyalarini o‘z ichiga olgan ya’gona elektr energetika tizimi tashkil etilgan. Bunday ulkan tizimning zamonaviy talablarga javob beruvchi samarali taraqqiyoti va faoliyatini ta’minlash mos loyihalash, montaj qilish, ishga tushirish, sozlash va ishlatish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlab borishni taqazo etadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 1 martdagi “Muqobil energiya manbalarini yanadarivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–4512- sonli Farmonini va 2013 yil 1 martdagi “Xalqaro quyosh energiyasi institutini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ–1929-sonli Qarorini ro‘yobga chiqarish doirasida “Fizika-Quyosh” IIB bazasida quyosh energiyasi instituti tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi hamda Osiyotaraqqiyot banki mablag‘larini jalbetgan holda Samarqand viloyatida quvvati 100 MVt bo‘lgan quyosh elektrstansiyasini qurish loyihasini amalga oshirishishlari boshlandi. “O‘zbekenergo” DAK tomonidan ko‘rilayotgan choralar natijasida mamlakatimiz iqtisodiyoti uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan loyihalarni, ya’ni 2012 yilda Navoiy issiqlik elektrstansiyasida quvvati 478 MVt bo‘lgan bug‘- gaz qurilmasini ishga tushirish ta’minlandi va ikkinchi bug‘-gaz qurilmasini barpo etish boshlandi, 2013 yilda Toshkent issiqlik elektr markazida quvvati 27 MVt bo‘lgan gaz trubina qurilmasini barpo etish tugallandi. |