Energetika fakulteti

2. TOKLI HIMOYALAR. 

Aksariyat hollarda elektr tizimlaridagi shikastlanishlarda tokning oshishi 

ko‘zatiladi, shuning uchun releli himoyada aynan tokni kirish kattaligi sifatida
qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Himoyalanayotgan elemetning holatini tok bo‘yicha baxolaydigan himoyalar 


tokli himoyalar deyiladi. Tokli himoyalar nazorat qilinayotgan tokni o‘rnatilgan
qiymatining chegaralaridan oshib ketganidan ishga tushadi. Ushbu chegaralar 
himoyaning sezuvchan elementlariga u yoki usullar orqali berilib, ularni

o‘rnatmalar deb nomlash qabul qilingan.
Himoya o‘rnatilgan joyidagi himoya ishga tushadigan tokning haqikiy 

qiymati himoyaning ishlash toki deyiladi. Himoya o‘rnatilgan joyidagi himoya

boshlang‘ich holatga qaytadigan tokning haqikiy qiymati himoyaning qaytish toki 
deyiladi. Himoyaning qaytish tokini ishlash tokiga nisbati qaytish koeffitsienti
deyiladi: 


qay

ish

I

k

I


Odatda tokka sezgir bo‘lgan elementlar – tok relelaridir, ular

himoyalanayotgan tarmoqqa tok transformatorlar orqali ulanadi. Ushbu holda 
relening ishlash (o‘rnatma) toki
.

r ish


I
va himoyaning ishlash toklari 
h .ish

I
o‘rtasida 
qo‘yidashi bog‘liqlik bor:
.
.


ksx

I

I

r ish

h ish

ktt



,
bu yerda ktt  - tok transformatorning transformatsiya koeffitsienti; 

---

18

ksx
- sxema koeffitsienti, ushbu koeffitsient rele cho‘lg‘amidagi tokni tok 
transformatorning ikkilamchi cho‘lg‘amidagi tokdan necha marta kattaligini
ko‘rsatadi. 
Sxema koeffitsientining qiymati tok transformatorlarning ikkilamchi 

cho‘lg‘amlari va relelar cho‘lg‘amlarining ulanish guruhi orqali aniqlanadi.

Tokli himoyalar elektr tarmog‘ining himoyalanayotgan qismining manba 

tomonida o‘rnatiladi. Agarda elektr tarmog‘i o‘zida bir nechta manbalarni

mujassam etgan bo‘lsa, himoyalarni himoyalanayotgan elementning barcha manba 
tomonida o‘rnatilishi, himoyalarning o‘zlari esa yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.
Odatda himoyalar tokning oshishiga ta’sir javob berishadi. Shuning uchun 

ular maksimal turdagi himoyalar hisoblanib maksimal tokli himoyalar deb

nomlanadi. 
Maksimal turdagi ikkita tokli himoya mavjud bo‘lib ular bir – biridan 

tanlovchanlikni ta’minlash orqali farqlanadi: tokli kesimlar va sabr vaqtli

maksimal tokli himoyalar.